امیرالمؤمنین، امام علی علیه السلام   - نهج البلاغه، حکمت 121 (با استفاده از ترجمۀ حجت الاسلام انصاریان)

«شَتّانَ ما بَيْنَ عَمَلَيْنِ: عَمَل تَذْهَبُ لَذَّتُهُ وَ تَبْقى تَبِعَتُهُ، وَ عَمَل تَذْهَبُ مَؤُونَتُهُ وَ يَبْقى اَجْرُهُ»

- چه اندازه بین دو عمل فاصله است: عملی‌ که لذّتش از بین برود و زیانش بماند، و عملی‌ که رنجش پایان پذیرد و اجرش باقی‌ ماند.

شرح بیشتر

انسان مخلوق است و هر مخلوقی ناقص است و هر ناقصی، میل به کمال دارد و رسیدن به کمال، «لذت» دارد.

گرسنگی و تشنگی، برای حیوانات نیز ضعف و نقص است و آزار دهنده می‌باشد و سیری و سیرابی، برای حیوانات نیز به غیر از رفع نیاز، «لذت» دارد.

اما آدمی، برای رشد و رسیدن به کمال مطلوب، نیازهای غیر مادی هم دارد که رفع آنها نه تنها نیازشان را مرتفع می‌سازد، بلکه «لذت» دارد؛ مانند نیاز به کسب علم؛ قدرت، ثروت، اعتبار و ... .

روح انسان، نیازهایی دارد و نفس او که شباهت‌های بسیاری به نفس حیوان دارد نیز نیازهایی دارد و این نفس برای توان و میل به زندگی با بدن در این دنیا به او داده شده است و خداوند سبحان برای خواستنی‌های دنیوی نیز میل، رغبت و لذت قرار داده است، تا انگیزۀ حرکت و زندگی ایجاد شود. چنان که آدمی به هنگام گرسنگی، با خوردن یک خوراک لذیذ، هم نیازش برطرف می‌گردد و هم لذت می‌برد؛ لذا دوست داشتن خواستنی‌ها (شهوات) را خداوند متعال برای انسان زینت داده است:

«زُيِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاءِ وَالْبَنِينَ وَالْقَنَاطِيرِ الْمُقَنْطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ وَالْخَيْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَالْأَنْعَامِ وَالْحَرْثِ ذَلِكَ مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَاللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ» (آل عمران، 14)

- دوست داشتن خواستنی‌ها[ى گوناگون] از زنان و پسران و اموال فراوان از زر و سيم و اسب‏هاى [سواری‌های] نشاندار و دام‌ها و كشتزار[ها] براى مردم آراسته شده، [ليكن] اينها همه مایۀ تمتع زندگى دنياست و [حال آنكه] فرجام نيكو نزد خداست.

آدمی، روح بلندی دارد که با قابلیت «خلیفة الله» شدن خلق شده است و بدن ابزار این روح برای انجام کارهایش می‌باشد. اگر بدنش در اختیار روح و عقلش باشد، به کمال می‌رسد و اگر روحش در اختیار بدن و هوای نفسش باشد، تا «كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ - حیوان بلکه گمراه‌تر و پست‌تر» شدن سقوط می‌کند.

در هر حال، این انسان است که برای رفع نیازهای مادی و معنوی خود می‌کوشد و از رفع آنها لذت هم می‌برد؛ اما تردیدی نیست که هیچ گاه نیازها برای همیشه مرتفع نمی‌شوند و هیچ‌ گاه لذت‌ها پایدار نمی‌مانند. کسی که نیازش به آب یا خوراک، با بهترین خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها بر طرف می‌شود و لذت می‌برد؛ چند ساعت بعد دوباره گرسنه و تشنه می‌شود و کسی که شهوت جنسی خود را مرتفع می‌سازد، به سرعت این نیاز را دوباره در خود می‌یابد و از گذشته نیز جز خاطره برایش باقی نمانده که سبب لذت شود؛ و البته نیازهای معنوی و روحی نیز همین‌طورند؛ چنان که نیاز مؤمن به نماز و اتصال به رحمت واسعۀ الهی، نه تنها یکبار نیست، بلکه روزی پنج نوبت متصل می‌شود.

بنابراین، آدمی باید دقت کند که کدام لذتی، خودش به پایان می‌رسد، اما رنج و عقوبتش باقی می‌ماند - و کدام رنج و زحمتی، خودش به پایان می‌رسد، اما اجر و پاداشش همیشه برای او می‌ماند؟

بی‌تردید، اگر کسی به توحید و معاد ایمان داشته باشد و به این مهم دقت نماید، نه تنها هیچ گاه به گناه رغبت پیدا نمی‌کند، بلکه گناه برایش هیچ لذتی ندارد که بدان میل پیدا کند و اگر احیاناً نفس اذیت کرد، زود عقل را حاکم می‌کند و نفس را مهار می‌نماید.

هیچ کسی نمی‌گوید: «من می‌روم وسط آتش انبوه، تا دست کم لحظاتی از گرمایش آن لذت ببرم» و هیچ کسی نمی‌گوید: «من زحمت تحصیل علم - یا کار برای تأمین معاش - یا سختی مجاهدت در راه خدا را نمی‌پسندم و برنمی گزینم و حاصلش در دنیا و آخرت را نمی‌خواهم!»

نکته:

کسی را در نظر بگیرید که زندگی مجازی‌اش در فضای مجازی، به مراتب بیشتر و جدی‌تر از زندگی حقیقی و واقعی اوست. جمله‌ای، طنزی، استهزاء، اهانت، افترا و شایعه‌ای  را در جایی می‌خواند یا به ذهنش خودش می‌رسد و سریع آنها منتشر می‌سازد و اتفاقاً چند صد یا چند هزار نفر هم بازدید پیدا می‌کند؛ خیلی خوشحال می‌شود و از این که خودش را به هر قیمتی که شده [حتی به جهل و گمراهی] مطرح کرده و عده‌ای او را دیدند، لذت می‌برد! اما این خوشحالی و لذت، چند دقیقه، چند ساعت یا در نهایت دو سه روز بیشتر طول نمی‌کشد؛ اما عقوبت کارش تا آخر با او می‌ماند و باید پاسخگو باشد و به سزای عملش می‌رسد! و همین‌طور است لذت زودگذر یک نگاه حرام - یک لحظه جلوۀ حرام - یک لقمۀ مادی یا معنوی حرام و ... .

*- از این‌رو، دقت این که کدام لذتی از بین می‌رود و تبعات ناخوشایندش باقی می‌ماند و کدام رنجی خودش به اتمام می‌رسد، اما نتایجش مطلوبش باقی می‌ماند؛ آدمی را از خطا و گناه بازمی دارد و در صراط مستقیم نگه می‌دارد.

 

 

 

کلمات کلیدی:  نهج البلاغه