بِسْمِ ٱللَّٰهِ ٱلرَّحْمَٰنِ ٱلرَّحِیمِ

الّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَعَجِّل فَرَجَهُم

سلام دوستان؛

از آنجایی که ما انسان‌های معمولی، «معصوم» نیستیم، یعنی: انسان کامل نیستیم، نه اشراف عملی کامل داریم، نه شناخت کافی، و بالتبع نه ایمان و تقوای کامل، هیچ تردیدی نیست که هر چقدر هم اهل ایمان و عمل صالح باشیم، باز غفلت‌ها و حتی خطاها و گناهان بسیاری را مرتکب شده و می‌شویم.

حال برای پاک شدن گناهان و ذنوب (یعنی حتی آن چه گناه ما نیست، اما به انسان می‌چسبد، مانند بدگویی‌ها، افتراها و تهمت‌های مردم)، چه کنیم؟!

ما می‌دانیم که هر گناهی، آثار و تبعات خودش در دنیا دارد و در آخرت نیز تمام حقیقت آن آشکار می‌شود و نتایج و عواقبش، به خودمان برمی گردد! حال چه کنیم؟! ما که نمی‌توانیم به گذشته باز گردیم و گناه نکنیم؛ پس، آیا راه نجاتی نداریم؟!

بله، خداوند رحمان و رحیم، باب «استغفار و توبه» را به روی بندگانش باز گذاشته و فرموده که هرگز ناامید نشوید، چون من تمامی گناهان شما را یکجا می‌بخشم:

«قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ» (الزّمر، 53)

- بگو اى بندگان من كه بر خويشتن زياده‏ روى روا داشته‏‌ايد! از رحمت‏ خدا نوميد مشويد؛ در حقيقت ‏خدا همه گناهان را مى‌‏آمرزد كه او خود آمرزنده مهربان است.

اما، واقعیت این است که ما زیاد هم با حقیقت «استغفار و توبه» آشنایی نداریم و حتی بسیاری هر دو را به یک معنا می‌دانند! لذا بسیاری از مردم به گفتن جملۀ «اَسْتَغْفِرُ اللّهَ رَبِّی وَ اَتُوبُ اِلَیهِ» بیشتر رغبت نشان می‌دهند که البته نه تنها خوب است، بلکه به آن امر شده‌ایم؛ هر چند استغفار و توبه، باید قلبی و عملی باشد، نه فقط لفظی. فرمود:

«وَاسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ إِنَّ رَبِّي رَحِيمٌ وَدُودٌ» (هود علیه السلام، 90)

- و از پروردگار خود آمرزش بخواهيد سپس به درگاه او توبه كنيد كه پروردگار من مهربان و دوستدار [بندگان] است.

اعتراف

اما، دستور العمل دیگری برای بخشش (عفو) و پوشش (مغفرت) از سوی خداوند منّان وجود دارد؛ فرمود: «اعتراف کنید».

«وَآخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلًا صَالِحًا وَآخَرَ سَيِّئًا عَسَى اللَّهُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ» (التوبة، 102)

- و ديگرانى هستند كه به گناهان خود اعتراف كرده و كار شايسته را با [كارى] ديگر كه بد است درآميخته‏‌اند! اميد است‏ خدا توبه آنان را بپذيرد كه خدا آمرزنده مهربان است.

●- به ماجرای حضرت یونس علیه السلام که به «ذکر یونیسه» معروف شده است، توجه نماییم. او وقتی با تنبیه و تنبّه الهی مواجه شد، به خطای خودش پی‌برد و به دو حقیقت مهم اعتراف کرد: یکی به وحدانیت و سبوحیت حق تعالی و دیگری ظلم به خودش:

«وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَى فِي الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ» (الأنبیاء، 87)

- و ذا النون (يونس) را (به ياد آور)، در آن هنگام كه خشمگين (از ميان قوم خود) رفت، و چنين می‏پنداشت كه ما بر او تنگ نخواهيم گرفت! (اما موقعی كه در كام نهنگ فرو رفت) در آن ظلمتها (ی متراكم) فرياد برآورد: «خداوندا! جز تو إلهی نيست، منزهی تو، من از ستمكاران بودم.

اگر دقت کنیم، هیچ بیان نشده که او «اَسْتَغْفِرُ اللّهَ رَبِّی وَ اَتُوبُ اِلَیهِ» گفته باشد، بلکه همین که اعتراف و اقرار کرد، خداوند سبحان نه تنها او را بخشید و او را عزیز کرد، بلکه فرمود: «تمامی مؤمنان را این چنین نجات می‌دهم» - یعنی: شما نیز چنین نمایید، تا نجات یابید:

«فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّيْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَكَذَلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنِينَ» (الأنبیاء، 88)

- ما دعای او را به اجابت رسانديم، و از آن اندوه نجاتش بخشيديم، و همينگونه مؤ‌منان را نجات می‏دهيم.

اثر اعتراف

خداوند متعال که شاهد، شهید، علیم، بصیر، سمیع و خبیر است و می‌داند که ما چه کرده‌ایم و می‌کنیم و نیازی هم به اعتراف ما ندارد، پس اعتراف باید در وجود ما اثر بگذارد؛ چنان که او نیازی به نماز و سایر عبادات ما ندارد، بلکه باید در خودمان اثر بگذارد.

حال می‌خواهیم بدانیم که چرا این همه بر اقرار و اعتراف و آن هم نه فقط به گناهان، بلکه به نعمات الهی توصیه و تأکید شده است؟ مگر «اعتراف» چه نقش و اثری دارد؟!

«اعتراف» از «معرفت» گرفته شده، یعنی شناخت. یعنی کسی به خودش، عقایدش، نعماتش، اعمالش، گناهایش و ... شناخت پیدا کند و سپس خود را با آنها معرفی و توصیف نماید.

 

کسی که به گناهانش اعتراف می‌کند، یعنی نسبت به خودش غافل نیست؛ یعنی اعمال بد و خوبش را در هم نیامیخته است؛ بلکه تمیز داده، جدا کرده و می‌گوید: «این خوب بود، اما آن بد بود» پس، بابت بدی‌هایش طلب مغفرت می‌کند و می‌کوشد تا آنها را کنار بگذارد.

فرمود:

«وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ - و نعمتهای پروردگارت را بازگو كن» (الضحی، 11)؛ یعنی حتی به نعمات نیز باید «اعتراف» نمود.

*- کسی به نعمت اعتراف می‌کند و آن را بازگو می‌کند که نعمت را می‌شناسد، پس «مُنعِم - نعمت بخش» را نیز می‌شناسد؛ لذا «شاکر» می‌شود، یعنی ضمن سپاس از ربّ خویش، قدر نعمت را می‌داند و درست از آن استفاده می‌کند و نعمت را ضایع نمی‌کند. حال خواه نعمت هدایت و ولایت باشد، یا نعمت سلامتی، یا نعمت یک لقمه نان!

*- کسی به «گناه» خویش اعتراف می‌کند که به چگونگی رفتارش «شناخت» پیدا کرده و فهمیده که این کار او، از غفلتش نشأت گرفته - تبعیت و اطاعت از هوای نفس بوده و خطا و گناه بوده است.

همین «شناخت» مراتب وجودی او را بالا می‌برد و او را لایق بخشش می‌کند و البته بدیهی است کسی که به غفلت، خطا و گناهش واقف شده، «علم و شناخت» حاصل نموده، ضمن پشیمانی، سعی می‌کند تا دیگر مرتکب نشود. این همان «استغفار و توبه» است.

*- ما اجازه نداریم که خطاها و گناهان خود را نزد دیگران افشا کنیم و موظفیم که هم عزّت خود را حفظ کنیم و هم با افشای گناه (در بیان و عمل)، آن را گسترش ندهیم و گناه را عادی سازی ننماییم.

اما، در عین حال به ما امر شده است که در مقابل خداوند رحمان و رحیم، به گناهان خود اعتراف کنیم؛ یعنی بگوییم که فهمیدم خطا و گناه کردم، و سپس از او طلب مغفرت نماییم (استغفار) و به سوی او بازگردیم (توبه).

خداوند سبحان، وعده داده و تضمین نموده که استغفار و توبۀ این گروه معترف و تائب را می‌بخشد.

الّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَعَجِّل فَرَجَهُم؛

وَ الحَمدُ لله ربِّ العالَمین؛

والسّلام علیکم و رحمة الله و برکاته.

 

 

کلمات کلیدی:  یادداشت