پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات (ایکس – شبهه): عالم هستی را می‌توان از زوایای متفاوتی مورد مطالعه قرار داد و به تناسب موضوع، آن را به عوالم کلی‌تر یا جزئی‌تر تقسیم و دسته‌بندی نمود. مثل این که گفته شود: عالم ماده و غیر ماده - یا عالم دنیا و عالم برزخ و عالم آخرت و ... .

مهم این است که بدانیم، وقتی از نگاه حکمت و فلسفه نگاه می‌کنیم، موضوع بحث، شناختِ "هستی" در مراتب وجودی خودش می‌باشد. هر وجودی مرتبه‌ی خاصی دارد و بالتبع به مادون خود (وجود در مراتب پایین‌تر) احاطه دار. مانند احاطه روح بر بدن.  

بنابراین، دسته‌بندی‌ها همه برای مطالعه و شناخت بیشتر و بهتر صورت می‌گیرد، چنان که ما نیز در امور گوناگون، دسته‌بندی‌های جزئی‌تری داریم، مثل آن که بگوییم: عالَم خیال و عالَم واقعیت – یا عالم شعر، عالم هنر – عالم جمادات، نباتات و حیوانات – عالَم زمین، عالَم فضا، عالَم زیر آب و ... .

پس، موضوع حکمت و فلسفه، بحث از "وجود" و مراتب گوناگون آن می‌باشد و به همین دلیل از زوایای متفاوت، دسته‌بندی‌هایی صورت می‌گیرد. مثل این که می‌شود "وجود" را به دو دسته‌ی کلی «واجب و ممکن» تقسیم نمود و یا از زاویه‌ی مبحث "علیت"، به علت و معلول تقسیم نمود و هر کدام را نیز به تقسیمات جزئی‌تری درآورد.

ناسوت، ملکوت، لاهوت و جبروت:

اگر چه واژگان مرتبط، در آیات، احادیث و ادعیه نیز به کار رفته است، اما دسته‌بندی عوالم هستی به این چهار عالم، توسط حکما و فلاسفه، از منظری خاص و برای شناخت بهتر و بیشتر می‌باشد.

1-  عالم ناسوت، پایین‌ترین مرتبه‌ی "وجود" را "عالَم ناسوت" نامیده‌اند. یعنی عالَم طبیعت، عالَم جرم، یا همان عالم ماده که به آن عالَم مُلک نیز گفته می‌شود. بنابراین، هر وجودی از حیث مادی‌اش، در عالم ناسوت قرار دارد. مانند جسم انسان، یا حیوان و یا آن چه در زمین و آسمان‌ها جسمیت دارند و قابل شهود عینی (نگاه مسلح یا غیر مسلح و ابزار) می‌باشند. دارای شکل، وزن، جرم، حجم، رنگ و ابعاد گوناگون هستند.

بنابر این دسته‌بندی بر اساس ویژگی‌ها، عالم طبیعت، عالم قوه (استعداد)، فعل، ماده، صورت و حركت و زمان و مكان است

2- عالم ملکوت، مرتبه‌ای بالاتر از عالم ناسوت (طبیعت) می‌باشد و بر آن احاطه دارد. عالم غیب،  عالم نفس و عالم مجردات است. مرتبه‌ی ظهور حقایق مجرد و لطیف، با آثار و عوارض مادی نظیر شکل و مقدار است (مثل این که گفته شود: چهار ملک مقرب، یا هزاران هزار ملک دیگر)، اما این عالم، از محدودیت‌های زمانی و مکانی مبرا می‌باشد. این عالم را نیز به دو قسمت «ملکوت اعلی» كه عالم مجردات محضه است (مانند عالم ملائكه) و نیز «ملكوت اسفل» است كه عالم صور مقداری می‌باشد تقسیم کرده‌اند.

3- عالم جبروت، مرتبه‌ی فوق عالم ملکوت است، بنابراین بر دو عالم ناسوت و ملکوت احاطه دارد.

جبروت، همان عالم عقل و عالم معناست كه از صور و ابعاد و اشباح مبرّا می‌باشد. عوالم هر چه در مرتبه‌ی بالاتری قرار گیرند، لطیف‌تر هستند. فلاسفه این عالم را نشأت گرفته از خلقت عقل نخست، یا همان خلق اول، تعریف کرده‌اند که وارد بحث آن نمی‌شویم.

4- عالم لاهوت، عالم اولوهیت و ربوبیت الهی است، نه بحث از ذات مقدس او، که نه قابل شناخت است و نه قابل تعریف، و بر تمامی عوالم، احاطه دارد، چرا که هر چه هست، خلقت اوست، تجلی اسمای اوست، در دایره‌ی الوهیت و ربوبیت اوست.

دقت شود که اسمای الهی، هر کدام معرف کمالی از او هستند، نامی (در عینت وجودی و در مفاهیم قابل درک) برای تجلی صفات او هستند، و خود او "لا اسمَ له و لا رسمَ له" می‌باشد.

« عالم لاهوت - مراد همان عالم الوهیت و عالم ربوبی است. یعنی ذات مقدس واجب الوجود كه مستجمع جمیع صفات كمالیه است. البته در آن مرتبه از وجود،‌ آنچه هست یك وجود اطلاقی است و بس. ذات پروردگار به تنهایی عالمی است و عظیم ترین عوالم است، زیرا ذات حق، محیط بر همه عوالم مادون است و ذره‌ای وجود از احاطه‌ی قیومی او خارج نمی‌باشد / اصول فلسفه و روش رئالیسم، شهید آیت الله مطهری، ج 5، ص 196 و 197»

عوالم چهارگانه در معاد (بهشت و جهنم):

به تعبیری می‌توان گفت: هیچ کدام از این عوالم با ویژگی‌هایی که دارند، معدوم نمی‌شوند، بلکه مصداق آنها متفاوت و متناسب با آن عالم می‌گردد. چنان که بهشت و جهنم، زمین و صورت دارند، باغ و نهر و میوه و حور و یا خدایی ناکرده آتش، خیالی نیست، بلکه واقعیت عینی دارند – انسان در بهشت و جهنم بدن دارد – ملائکه در هر دو هستند – عالم عقل و تجیلات خلق اول آنجا هم هست و الوهیت الهی، محیط بر تمامی عوالم می‌باشد.  

 

 

کلمات کلیدی:  پاسخ های کوتاه   معاد