ایکس – شبهه: قبل از هر نکته لازم است دقت فرمایید که استنباط، استخراج و بیان احکام که به آن «تفقه و اجتهاد» می‌گویند و سپس ورود به مبحث «فلسفه احکام» که به بحث در خصوص چرایی احکام اختصاص دارد، مستلزم دست کم 25 سال تحصیل تخصصی در رشته فقه و اصول است (مثل حقوق جزا، حقوق بین‌الملل، حقوق بازرگانی، حقوق کیفری و ... که مستلزم تحصیلات تخصصی طولانی مدت است). لذا به حکم دین و عقل، یا باید حقوقدان بود و یا به وکیل رجوع نمود و یا باید مجتهد شد و یا به مرجع تقلید رجوع نمود. و اساساً بحث از منابع استنباط و استخراج فتوا و نیز فلسفه احکام در یک ایمیل چند سطری، نتیجه لازم، کافی و منتقنی نمی‌دهد.

اما فقط جهت آشنایی ذهن عزیزان عرض می‌شود که «حرام» اعلام نمودن یک فعل، فقط به خود آن فعل بر نمی‌گردد (مثل شرک، دروغ، شرب خمر، زنا، غیبت، ربا و ...). گاه جوانب یا آثار یک فعلی که خودش ذاتاً بلامانع است، سبب حرمت آن می‌شود. مثل آن که مقدمه گناه خودش نیز گناه است و یا ایجاد زمینه مساعد برای گناه، خودش گناه است و در فعل مباح نیز اگر خوف ایجاد و یا اشاعه حرام باشد، خودش نیز حرام می‌گردد و ... . لذا ممکن است شرایط زمانی و مکانی نیز در بسیاری از موارد تأثیرگذار باشد که مصداق بارز آن بازی با شطرنج است که زمانی اسباب قمار بود و حرام اعلام شد، اگر چه ممکن بود شخصی در بازی با آن قمار نکند؛ اما امروزه به هیچ وجه اسباب و وسیله قمار محسوب نمی‌گردد، هر چند ممکن است دو نفر با هم قمار کنند، لذا حلال اعلام شد. یا ورق که مشهور به پاسور است، هم چنان حرام است، چرا که هنوز از اسباب قمار است، اگر چه کسی با آن قمار نکند.

در مورد موسیقی نیز همین طور است و احکام آن بسیار ظریف و دقیق بیان شده است، چرا که اصل موسیقی ذاتاً حرام نیست، اما لهو و لعب، فسق و فجور و فساد حرام است. لذا طبق فتوای رهبر معظم انقلاب (و اغلب مراجع محترم)، یادگرفتن موسیقی و خریدن آلات نوازندگی برای مسائل شخصی و تفریح فردی جایز نیست (چرا که مصداق لهو و لعب است) و یادگرفتن‌، خریدن و نوازندگی تنها با هدف کار مفید اجتماعی حلال و یا اهدافی در این رابطه که تأمین کننده مسائل هنری جامعه باشد حلال است‌.

بنابراین‌، ایشان پرداختن فردی و تفریحی به موسیقی را حرام و غیر جایز دانسته‌اند، اما همین مسئله را با هدف غیر تفریحی و تأمین مسائل هنری جامعه جایز شمرده‌اند. لذا دانشجویی که برای دل خودش و به عنوان یاد گرفتن یک هنر در جهت تفریح و ذوق به این رشته رفته و آلات موسیقی می‌خرد، یاد می‌گیرد، می‌نوازد و یاد می‌دهد، کار غیر مجازی را انجام می‌دهد، اما در همان کلاس دانشجویی که یاد گرفتن موسیقی را با هدف خدمت به تعالی فرهنگ و هنر اسلامی‌، تأمین نیازهای هنری جامعه و از این دست اهداف معقولانه دنبال می‌کند کار حلالی را انجام می‌دهد. و کسی که ذوق هنری خود را که موهبتی خداداد است، کشف می‌کند، پرورش می‌دهد و در راه درست به بار می‌نشاند، انسانی ارزشمند است و کاری درست و ارزشمند انجام می‌دهد.

لذا فتوای ایشان مبنی بر جایز نبودن خرید‌، یادگرفتن و استعمال موسیقی بنا بر استفاده تفریحی آن است و این سخنان حکیمانه و زیبایی که شما (در متن سؤال) از ایشان در مورد هنر موسیقی و اثرات آن نقل کردید ناظر به وجه دوم به کارگیری موسیقی، یعنی جهت لهو و لعب (کار بیهوده) است. یا به عنوان مثال بیانات ایشان در تاریخ 5/12/1370 (1).

جایز نشمردن نمایش آلات موسیقی و نوازندگی نیز از آن جهت است که غالباً تبلیغ و تشویق موسیقی و نوازندگی‌های تفریحی می‌باشد.

پس ملاحظه می‌فرمایید که تمامی نکات مطروحه در سؤال، در همین فتوا لحاظ شده است.

استفتاء از مقام معظم رهبری (1):

س 1145: آيا آموختن موسيقى به‌خصوص سنتور جايزاست؟ ترغيب و تشويق ديگران به آن چه حکمى دارد؟

ج: بکارگيرى آلات موسيقى براى نواختن موسيقى غيرلهوى، اگر براى اجراى سرودهاى انقلابى يا دينى و يا براى اجراى برنامه‏هاى فرهنگى مفيد و برنامه‏هاى ديگر با غرض عقلايى مباح باشد، اشکال ندارد به شرط اينکه مستلزم مفاسد ديگرى نباشد و همچنين آموختن و ياد دادن نوازندگى براى امر فوق فى‏نفسه اشکال ندارد. ولى ترويج موسيقى با اهداف عاليه نظام مقدس اسلامى سازگار نيست.

س 1150: خريد و فروش آلات موسيقى چه حکمى دارد؟ و حدود استفاده از آنها کدام است؟

ج: خريد و فروش آلات مشترک براى نواختن موسيقى غير لهوى اشکال ندارد.

مرتبط:

س: آیا نواختن یا گوش کردن به موسیقی و آواز مطلقاً حرام است؟ در مورد جواز یا حرمت موسیقی، خوانندگی، آواز زن، رقص، معنای لهو و لعب، شاخصه‌ها جهت تشخیص حرمت و ...، یک بار کامل توضیح دهید.

کلمات کلیدی:  حقوقی و احکام