ایکس – شبهه: یکی از دوستان گفت: این شبکه‌های اجتماعی یک فایده‌ای هم دارند و آن این است که اخبار و مطالب به سرعت منعکس می‌گردد. دوست دیگری گفت: درست است، اما نمی‌دانم چرا هر مطلبی که نادرست است، اعوجاج دارد، یا دست کم شبهه‌ناک است و یا شایعه‌ها به این سرعت منتشر شده در اذهان عمومی منعکس می‌گردد؟!

آیت‌الله بیات زنجانی در بخش اول مسئله‌ی خود هیچ حرف جدیدی نزده‌اند و فتوای جدیدی نیز نداده‌اند.

از وقتی تشیع و فقه شیعی بوده، همه مراجع گفته‌اند که روزه نه تنها بر بیمار و کسی که می‌داند روزه برای او ضرر دارد یا کسی که احتمال جدی به ضرر می‌دهد، یا کسی که به عسر و حرج می‌افتد واجب نیست، بلکه جایز هم نیست و اگر بگیرد نیز قبول نیست و باید قضا یا کفاره‌اش را بدهد. به عنوان مثال:

مقام معظم رهبری (پاسخ سؤال 751): «اگر از گفته پزشک متديّن و امين اطمينان حاصل کنيد که روزه براى چشم شما ضرر دارد و يا خوف ضرر داشته باشيد، روزه گرفتن براى شما واجب نبوده و بلکه جايز هم نيست، و با خوف ضرر نيت روزه صحيح نيست و در صورت عدم خوف ضرر نيت روزه اشکال ندارد، ولى صحّت‏ روزه متوقف بر اين است که براى شما واقعاً ضرر نداشته باشد.»

مقام معظم رهبری (پاسخ سؤال 753): «ملاک تأثير روزه در ايجاد بيمارى يا تشديد آن و عدم قدرت بر روزه گرفتن تشخيص خود روزه دار نسبت به خودش است و اگر بداند روزه براى او ضرر دارد يا خوف ضرر داشته باشد و در عين حال بخواهد روزه بگيرد، روزه گرفتن براى وى حرام است.»

آیت‌الله العظمی سیستانی: «ضعف به تنهایی مجوز روزه خواری نیست، هرچند شدید باشد، مگر این که موجب حرج باشد که در این صورت خوردن جایز است و باید بعد از آن قضا نماید و همچنین اگر ضعف موجب عجز از کار لازم برای کسب روزی باشد با فرض این که متمکن از کار دیگری نیست و همچنین اگر کارگر به دلیل تشنگی شدید نتواند روزه را ادامه دهد و در این دو صورت به احتیاط واجب باید در خوردن و آشامیدن به مقدار ضرورت اکتفا کند و از زائد بر آن اجتناب نماید.»

با توجه به نکات فوق در تمامی رساله‌های بیان شده است که اگر کسی از تشنگی دچار بی‌تابی شد، یعنی تشنگی او از حدّ معمول و توان تحمل گذشت، می‌تواند به حدّ رفع حرج آب بنوشد و افطار نماید.

پس تنها تفاوت سخن آقای بیات زنجانی این است که این افطار قضا و کفاره ندارد، یعنی روزه را باطل نمی‌کند و ما بقی می‌گویند خیر، می‌تواند بنوشد و رفع حرج کند، اما روزه‌اش باطل است و باید بعداً قضا نماید.

آیت‌الله خامنه‌ای: انسان نمی‌تواند بخاطر ضعف و تشنگى، روزه را بخورد ولی اگر ضعف و تشنگى او به اندازه‌‌ای است که معمولاً نمی‌شود آن را تحمل کرد، در این صورت هر وقت به حرج افتادند مى‌توانند افطار نمایند ولى تا در حرج واقع نشده‌اند، نباید روزه را باطل کنند.

آیت‌الله مکارم شیرازی: اگر روزه‌دار به اندازه‌اى تشنه شود که طاقت تحمّل آن را ندارد و یا ترس بیمارى و تلف داشته باشد، مى‌تواند به اندازه ضرورت آب بنوشد، ولى روزه او باطل مى‌شود و اگر ماه رمضان باشد باید بقیّه روز را امساک کند.

آیت‌الله سیستانی: ضعف به تنهایى مجوز روزه خوارى نیست هرچند شدید باشد ، مگر این که موجب مشقت (سختی زیاد) باشد که در این صورت خوردن یا آشامیدن به مقدار ضرورت جایز است و باید بعد از آن قضا نماید.

پس، اختلاف بر سر «قضا»ی روزه است که ایشان و شاید به ندرت برخی دیگر گفته باشند قضا ندارد. نه این که روزه‌دار تا تشنه شد می‌تواند بیاشامد و لابد تا گرسنه شد نیز می‌تواند تناول کند (که فرقی بین گرسنگی و تشنگی نیست) که در این صورت روزه به طور کلی منتفی و تعطیل می‌شود، که این نیز خلاف نص قرآن کریم و احادیث معتبر است.

این که امروزه متأسفانه در برخی از دانشگاه‌ها یا معابر عمومی می‌بینیم که عده‌ای با یک بطری آب می‌چرخند و مقابل چشم روزه‌داران مرتب آب خنک سر می‌کشند و می‌گویند: فتوای آیت‌الله زنجانی است، نهایت سوء استفاده برای قداست‌شکنی ماه مبارک رمضان و توهین به روزه‌داران است. حتی کسانی که عذر شرعی برای روزه دارند نیز نباید در انظار عمومی بنوشند و بخورند، که نه تنها خلاف شرع است، بلکه اساساً خلاف فرهنگ انسانی، اخلاق و ادب انسانی است.

آیت الله زنجانی نیز نگفته و نمی‌تواند بگوید هر کس تشنه‌اش شد می‌تواند آب بنوشد، بلکه هر کس بی‌تاب شد، هر کس احتمال ضرر داد، هر کس به حرج افتاد، می‌تواند (و گاه باید) رفع حرج و دفع خطر نماید؛ حال این که قضا دارد یا ندارد، مقوله‌ای دیگری است که هر کس باید از مرجع خود تقلید نماید و البته رسیدگی به وثوق سند فتوای ایشان مبنی بر قضا نداشتن، با مراجع ذیصلاح است. چرا که فتوا، نظری، میلی، شخصی، تبلیغاتی و ... نیست و حتماً باید مستند باشد.

جنجال رسانه‌ای بر سر این موضوع نیز سوء استفاده‌ی هدفمند دیگری است که انجام می‌پذیرد. استنباط، استخراج و بیان فتوا از منابع «قرآن، سنّت [احادیث معتبر و سیره زندگی و سلوک اهل عصمت علیهم السلام] و نیز عقل و اجماع» به این راحتی نیست که قصه‌ای را مطرح کنند یا حدیثی را از طریق اینترنت منتشر کنند و بگویند بر این اساس فتوا چنین است یا چنان است! اگر چنین بود که تحصیل در علوم دینی تا فقه و اصول و درس خارج و ...، نزدیک به سه دهه زمان نمی‌خواست. هر کس حدیثی می‌خواند و فتوایی می‌داد.

پس، چنین نیست که هر روزه‌داری تشنه‌اش شد می‌تواند آب بنوشد، بلکه هر کس به عسر و حرج افتاد می‌تواند به حد رفع حرج آب بنوشد و این نیز فتوای جدیدی نیست و بحث بر سر این است که اگر آب نوشید، باید روزه‌ی آن روز را قضا کند یا خیر؟ در این مورد نیز هر کس موظف است از مرجع خود تقلید کند.

 

 

کلمات کلیدی:  حقوقی و احکام