ایکس – شبهه : نه فقط اعمال هدیه‌ی شده به اموات، بلکه کلیه‌ی اعمال، و نیز نه ققط اعمال خوب، بلکه هر عملی چه بد و چه خوب، چه برای خود و چه برای دیگران حاضر و چه برای اموات، آثاری وضعی و موقت و نیز آثاری دائمی دارند. به عنوان مثال: شاید خوردن یک لقمه نان، به نظر کار ساده‌ای بیاید که تنها اثرش کمی‌ لذت و مرتفع نمودن گرسنگی باشد. این اثر وضعی کوتاه مدت آن است. اما همین نان، در معده تجزیه شده و نشاسته و دیگر موادش جدا شده و هضم می‌گردد و مبدل به خون و سپس گوشت می‌گردد. همین خون توسط رگ‌ها و مویرگ‌ها، در قلب، مغز، ریه و سایر اعضا و جوارح بدن حرکت می‌کند و موجب تداوم حیات می‌گردد. اگر ضرر نباشد، نوعی آثار کوتاه مدت یا بلند مدت دارد و اگر برای کسی ضرر باشد، آثار سوء کوتاه مدت یا بلند مدتی باقی می‌گذارد. یک لقمه نان یا جرعه آب می‌تواند کسی را از هلاکت حتمی نجات دهد و یا منجر به مرگش شود.

حال به آثار غیر مادی همین لقمه نان توجه کنیم. مهم است که چگونه به دست آورده است؟ آیا نان حلال و محصول دسترج یا اطعام است؟ آیا نجس یا پاک است؟ آیا مال دزدی است؟ آیا مال یتیم است؟ آیا به دست آوردن و تناول آن مستلزم ظلم به دیگری بوده است و ...؟ همه‌ی اینها در روح، روان، اخلاق، اعصاب و شخصیت آدمی تأثیر می‌گذارد و تبعات خود را در کوتاه مدت و بلند مدت در پی خواهد داشت.

ایجاب نظام عالمانه و حکمیانه‌ی هستی این است که همه‌ی اجزا و رفتارهای آن در یک دیگر مؤثر باشند و این تأثیرات هم چنان ادامه یابد و حتی به اندازه‌ی ذره‌ای از آن بر خالق علیم و حکیم مخفی نماند. لذا فرمود:

«وَ ما تَكُونُ في‏ شَأْنٍ وَ ما تَتْلُوا مِنْهُ مِنْ قُرْآنٍ وَ لا تَعْمَلُونَ مِنْ عَمَلٍ إِلاَّ كُنَّا عَلَيْكُمْ شُهُوداً إِذْ تُفيضُونَ فيهِ وَ ما يَعْزُبُ عَنْ رَبِّكَ مِنْ مِثْقالِ ذَرَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا فِي السَّماءِ وَ لا أَصْغَرَ مِنْ ذلِكَ وَ لا أَكْبَرَ إِلاَّ في‏ كِتابٍ مُبينٍ» (یونس، 61)

ترجمه: تو اى پيامبر در هيچ وضعى قرار نمى‏گيرى و از ناحيه خدا هيچ آيه‏اى از قرآن نمى‏خوانى و شما عموم مردم هيچ عملى انجام نمى‏دهيد، مگر آن كه ما (خدا و فرشتگانش) بر بالاى سرتان به شهادت ايستاده‏ايم، مى‏بينيم چگونه در كارتان فرو رفته و سرگرميد، (آرى، اى پيامبر) از علم پروردگار تو حتى هم وزن ذره‏اى پوشيده نيست، نه در زمين و نه در آسمان، و هيچ كوچكتر و يا بزرگترى از آن نيست مگر آنكه در كتابى روشن ضبط است‏.

هم چنین ایجاب نظام حکیمانه آن است که هر فعل و انفعال و حرکتی که برای همیشه نیز ثبت می‌گردد، بی‌نتیجه و بی اثر نماند. خواه آثار وضعی کوتاه یا بلند مدت و خواه آثار دائمی. لذا در زمینه‌ی نتایج نیز فرمود:

«فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ * وَ مَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ» (الزلزلة، 7 و 8)

ترجمه: پس هر كس به سنگينى يك ذره عمل خيرى كرده باشد آن را مى‏بيند * و هر كس به سنگينى يك ذره عمل شرى كرده باشد آن را خواهد ديد.

به همین جهت اعمال و رفتارهای خوب و بد، نزد ما همه فانی می‌شوند، چرا که ظرف زمانی آنها محدود بوده و می‌گذرد، اما نزد خدا باقی می‌ماند. لذا اگر چه به ظاهر نزد ما آثار کوتاه مدتی داشته باشند، اما آثار دائمی آنها نیز بر ما مترتب خواهد بود. چنان چه فرمود:

«ما عِنْدَكُمْ يَنْفَدُ وَ ما عِنْدَ اللَّهِ باقٍ وَ لَنَجْزِيَنَّ الَّذينَ صَبَرُوا أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما كانُوا يَعْمَلُونَ» (النحل، 96)

ترجمه: آن چه نزد شماست فانى مى‏شود و آنچه نزد خداست ماندنى است و كسانى كه صبورى پيشه كردند پاداش‌شان را بهتر از آنچه عمل مى‏كرده‏اند مى‏دهيم.

البته باید توجه داشت که گاهی آثار وضعی ماهوی فعلی به ظاهر کوتاه مدت و گاهی بلند مدت است. مثل این است که کسی لقمه‌ غذایی به گرسنه دهد و او را یک وعده سیر کند و یا کتابی مفید تألیف کند، تدریس نماید، مدرسه، دانشگاه، مسجد یا معبری ایجاد نماید [چه برای خودش و چه خیرات اموات]. بدیهی است تا وقتی آن کتاب یا تأسیسات باقی و فعال است، آثار وضعی و ظاهر کوتاه مدتش نیز استمرار دارد. هر یک نفری که کتاب را خوانده و علمی بیاموزد، در مسجد نمازی بگذارد، در مدرسه و دانشگاه رشدی یابد و ... – هر چند که نباید فراموش کرد که اثر همان یک لقمه نانی که به فقیر داد و او را سیر کرد، به لحاظ مادی و معنوی هم چنان و مستمر و حتی در نسل‌های آینده‌اش ادامه دارد و از خدا مخفی و نزد او بی‌نتیجه نمی‌ماند.

پس همه‌ی اعمال و رفتارهای آدمی، هم اثر کوتاه مدت و بلند مدت وضعی دارد و هم اثر دائمی.

کلمات کلیدی:  گوناگون