پایگاه پاسخ‌گویی به سؤالات و شبهات (ایکس – شبهه): نباید وقتی یک سؤال در ذهن پیش می‌آید، محقق و پژوهشگر، نادانسته‌ها‌ی خود را «علم محض» فرض کند و سریع با آن به قضاوت برخیزد و نتیجه بگیرد که ادعیه مختل النظام هستنئ و ضمایر فلان دعا آشفته و ناهماهنگ است!

اگر در آیه قرآن کریم لفظ «مقام» آمده و در دعای رجبیه لفظ «معانی» آمده، چطور نتیجه گرفته می‌شود که منظور از «معانی» همان «مقامات» است؟! و به ویژه توسط کسانی که قائل به همین ظواهر کلمات و الفاظ هستند و یا تعداد تکرار آنها را به شمارش در می‌آورند؟!

شما عزیزان دقت نمایید که بدترین شیوه‌ی رجوع و تلاوت قرآن، همین اکتفای به ظاهر است که روش و نتیجه‌ی «حسبنا کتاب الله» می‌باشد که امروزه نیز فقط شیوه‌ی وهابیت در برخورد با وهابیت است (که البته در برخی از کلاس‌ها، بدون آن که نام وهابیت را بیاورند، همان شیوه را القا می‌کنند).

اما در عین حال اگر کسی برخورد این چنینی با آیات و حتی الفاظ دارد، دیگر نباید «مقام» و «معانی» را به یک معنا بگیرد و بگوید که دعا با قرآن منافات دارد یا ضمایرش آَشفته است!

الف - کلمه «مقام» اسم مکان است، مکانی که کسی یا چیزی در آن ایستاده باشد. اما در بسیاری از موارد، صفات و احوال چیزى مجازاً، محل و قرارگاه آن چیز اعتبار مى‏شود، و به آن صفات و احوال نیز مقام و منزلت اطلاق مى‏شود. بدیهی است که اگر فرمود: «مقام رب»، منظور این نیست که خدا جسمیّت دارد (دیدگاه وهابیت) و در جایی ایستاده است. چنان چه ما نیز در فارسی می‌گوییم: مقام مادر، مقام پدر، مقام استاد و ... .

ب – اما «معنی» یعنی: 1- قصد شده، مقصود و مراد. 2 - مفهوم کلام مفهوم سخن. 3 – حقیقت. 4- باطن، راه و باطن حقیقت. (المعجم).

حال اگر در دعای رجبیه آمده:

«اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِمَعَانِي جَمِيعِ مَا يَدْعُوكَ بِهِ وُلاةُ أَمْرِكَ الْمَأْمُونُونَ عَلَى سِرِّكَ الْمُسْتَبْشِرُونَ بِأَمْرِكَ الْوَاصِفُونَ لِقُدْرَتِكَ الْمُعْلِنُونَ لِعَظَمَتِكَ»

ترجمه: خدايا از تو درخواست مى‏كنم،به حق معانى (مقصود، باطن و حقیقت) تمام دعاهايى كه متوليان امرت تو را به آن مى‏خوانند، آنان‏كه امين راز تو هستند، و به امر تو شادند،و بيان‏كنندگان نيرويت و آشكاركنندگان بزرگى‏ات مى‏باشند.

چه ربطی به کلمه «مقام» در آیات مذکور دارد؟!

ج – و اما در خصوص آیات مذکور در سؤال و نیز ادعای این که در قرآن فقط یک مقام برای خدا قائل شده است نیز به نکات ذیل دقت فرمایید:

ج/1- در دو آیه می‌فرماید:

«وَأَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَنَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوَى» (النّازعات، 40)  و نیز الرحمن 46

ترجمه: و اما كسى كه از مقام و منزلت پروردگار خود و از ايستادن در برابر او ترسيده و نفس را از هواها منع كرده ...

ج/2- در یک آیه دیگر می‌فرماید:

«وَلَنُسْكِنَنَّكُمُ الأَرْضَ مِن بَعْدِهِمْ ذَلِكَ لِمَنْ خَافَ مَقَامِي وَخَافَ وَعِيدِ» (ابراهیم، 14)

ترجمه: و قطعا شما را پس از ايشان در آن سرزمين سكونت‏خواهيم داد اين براى كسى است كه از ايستادن [در محشر به هنگام حساب] در پيشگاه من بترسد و از تهديدم بيم داشته باشد.

توضیح: در دو آیه‌ی اول، به مقام ربوییّت الهی متذکر شده است و در آیه‌ی سوم هیچ یک از اسما و صفات را قید ننموده و «مَقَامِي – مقام من» فرموده است. چرا که در این آیه بحث از محشر و قیامت است و در قیامت انسان در مقابل خدا قرار می‌گیرد، نه آن که فقط مقابل الوهیت، ربوبیّت یا رحمانیت قرار گرفته باشد. (پس اگر کلمه‌ای و شمارشی هم برخورد کنند، تا اینجا دو مقام شد، نه یک مقام)

د – «خداوند یک مقام دارد» جمله‌ی غلطی است و اگر بخواهد به آیات قرآن استناد نماید، غلط اندر غلط می‌شود. خداوند یک مقام دارد یعنی چه؟ یعنی فاقد مقامات دیگر است؟! این که نقص و حد و ضعف است.

پس، نه تنها با این دعا نه اختلالی در نظم عالم پیش آمده و نه آشفتگی در ضمایر، بلکه عین توحید و بیان معارف بلند و ژرف قرآنی می‌باشد.

بیان شد که به اسماء و صفات مجازاً مقام اطلاق می‌گردد، پس چنان چه همه اسمای نیکو از آن خداست، جمیع مقامات نیکو، برتر و احسن نیز از آن خداوند متعال است. مانند: مقام ربوبی، مقام الوهی، مقام کبریایی، مقام رحمانی و ... .

اسما و صفات الهی نیز عین ذات او هستند و تجزیه و ترکیب بردار نمی‌باشند که تعداد یا حد آنها به شمارش آید و بگویند اسمش یا مقامش یکی است، یا دو تا است یا ... . همه جلوه‌های یک ذات است.

اسم یعنی نشانه. پس اگر اسم إله را بردید، الوهیت او را قصد کرده‌اید - اگر اسم ربّ را بردید، ربوبیّت او را قصد کرده‌اید - اگر اسم رازق یا رحمان را بردید، رزاقیت و رحمانیت او را نموده‌اید و هر اسمی که ببرید خود او را صدا، ندا و دعا کرده‌اید:

«قلِِ ادْعُواْ اللّهَ أَوِ ادْعُواْ الرَّحْمَنَ أَيًّا مَّا تَدْعُواْ فَلَهُ الأَسْمَاء الْحُسْنَى وَلاَ تَجْهَرْ بِصَلاَتِكَ وَلاَ تُخَافِتْ بِهَا وَابْتَغِ بَيْنَ ذَلِكَ سَبِيلًا» (الإسراء، 110)

ترجمه: بگو خدا را بخوانيد يا رحمان را بخوانيد هر كدام را بخوانيد، براى اوست نام‌هاى نيكوتر و نمازت را به آواز بلند مخوان و بسيار آهسته‏اش مكن و ميان اين [و آن] راهى [ميانه] جوى.

ﻫ – پس، هر چند همه اسما و صفات الهی، مقامات الهی هستند، اما در عین حال هیچ ربطی به دعای رجبیه و جمله «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِمَعَانِي جَمِيعِ مَا يَدْعُوكَ بِهِ وُلاةُ أَمْرِكَ» ندارد که گفته شود در این دعا به مقامات اشاره شده و خدا یک مقام دارد. در این دعا خداوند را قسم می‌دهد به «معانی و حقایق» اسمایی که اولیای امر و امنای اسرار الهی، خدا را به آن می‌خوانند و نه فقط ظاهر لفظ آن اسما (که معمولاً ما خدا را با همین ظواهر الفاظ و بدون درک و قصد معانی می‌خوانیم).

 

 

 

کلمات کلیدی:  قرآن   دعا   سوره نازعات