ایکس – شبهه / پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات: به هیچ وجهی در این آیه نیامده است که هیچ کس برای دیگری کاری انجام نمی‌دهد، بلکه بیان شده که هیچ کس صواب یا گناهی نمی‌کند، مگر به خیر یا ضرر خودش و هیچ کس بار گناه دیگران را به دوش نمی‌کشد. این خیلی فرق دارد با این که گفته شود: هیچ کس برای دیگری کاری انجام نمی‌دهد. متن و ترجمه آیه به شرح ذیل می‌باشد:

«قُلْ أَغَيْرَ اللّهِ أَبْغِي رَبًّا وَهُوَ رَبُّ كُلِّ شَيْءٍ وَلاَ تَكْسِبُ كُلُّ نَفْسٍ إِلاَّ عَلَيْهَا وَلاَ تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى ثُمَّ إِلَى رَبِّكُم مَّرْجِعُكُمْ فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ» (الأنعام، 164)

ترجمه: بگو: آيا غير خدا پروردگارى بجويم در حالى كه او پروردگار همه چيز است، و هيچ كس (عملى را از خير يا شر) جز بر عهده خود كسب نمى‏كند و هيچ گرانبارى از گناه بار گناه ديگرى را برنمى‏دارد، سپس بازگشت‌تان به سوى پروردگارتان است، پس شما را از آنچه در آن اختلاف مى‏كرديد آگاه خواهد ساخت.

الف – این معنا که هر کسی در گرو عملکرد خودش است و عمل هر کسی به خود او بر می‌گردد، در آیات دیگر نیز تصریح شده است، مانند:

«كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ رَهِينَةٌ» (المدثر، 38)

ترجمه: هر كسى در گرو دستاورد خويش است.

«لاَ يُكَلِّفُ اللّهُ نَفْسًا إِلاَّ وُسْعَهَا لَهَا مَا كَسَبَتْ وَعَلَيْهَا مَا اكْتَسَبَتْ ...» (البقره، 286)

ترجمه: خداوند هيچ كس را جز به اندازه توانش تكليف نمى‏كند، هر كس (هر كار خيرى كسب كرده‌) به سود اوست، و (هر كار بدى كسب نموده) به زيان اوست ... .

ب – ندیده‌اید برخی هنگام دعوت دیگران به گناه و فعل خطا می‌گویند: «گناهش با من، یا بر گردن من»؛ می‌فرماید اصلاً چنین چیزی نیست و به امید این که دیگران بار گناه شما را حمل خواهند کرد، گناه نکنید، هر کسی در گرو عملکرد خودش است.

برخی دیگر برای ارتکاب جرم و گناه، بهانه می‌آورند و در مقام توجیه گناه خودشان را به گردن دیگران می‌اندازند و می‌گویند: «اگر چنین یا چنان کردم، تقصیر فلانی یا دیگران بود»!

این خو و روش ابلیس است که به دیگر مجرمین نیز سرایت می‌کند. ابلیس لعین نیز پس از آن که خودش استکبار کرد و دید ادعاها و بهانه‌ها نزد پروردگار فایده‌ای ندارد و آنجا همه چیز آشکار است، گفت: «خدایا حال که تو مرا اغفال کردی ...» یعنی گناه استکبار خودش را گردن خدا انداخت!

پس انسان همیشه عادت دارد که برای توجیه و خلاصی خود، گناه را به گردن دیگران بیاندازد؛ حتی در تحریف برخی از ادیان الهی نیز مدعی شده‌اند که انسان به خاطر گناه والدین عذاب می‌شود و این خرافه‌ها (اسرائیلیات) را به اذهان عمومی مسلمین نیز القا کرده‌اند، چنان چه بسیاری گمان می‌کنند تاوان گناه آدم و حوا (ع) را پس می‌دهند و بالتبع در عدل و رحمت خداوند کریم، تردید یا شبهه می‌کنند. لذا فرمود: چنین نیست، خوب و بد عمل‌تان، به گردن خودتان است و له (به فایده) یا علیه (به ضرر) خودتان می‌شود.

ج – در روش‌های تربیتی و اخلاق اجتماعی جدید نیز شاهدیم که همیشه اهل معصیت، به بهانه‌های متفاوت تطهیر شده و گناه عمل‌شان به گردن دیگران انداخته می‌شود. می‌گویند: آدم کشت، چون بچه طلاق بود – معتاد شد، چون پدر و مادرش خوش اخلاق نبودند – دزدی کرد، چون شرایط اقتصادی مناسب نبود – مرتکب زنا شد، چون ازدواج سخت شده بود و یا تفریح نداشت و ...، و خلاصه همه چیز می‌گویند، جز آن که این فرد خودش هم دارای عقل و اختیار و سایر استعدادها و از جمله تفکر، تدبر، برنامه‌ریزی، صبر و ... بود، اما اراده‌اش به جرم و  گناه تعلق گرفت.

د – این مضامین در آیات کریمه، راه تعطیل عقل و اختیار و اراده، به بهانه‌های متفاوت را بسته است. بی‌تردید اگر گناه کسی گردن دیگری باشد، یعنی «جبر» بر او حاکم شده است، که در چنین حالتی تعقل و اختیار و اراده معنا ندارد؛ تشخیص حق و باطل مفهومی ندارد؛ انتخاب بین این یا آن امکانی ندارد و ... .لذا فرمود: متوجه خودتان باشید که حامل و متأثر از عملکرد خودتان هستید.

*- پس، به هیچ وجه نفرمود که کسی برای دیگری کاری انجام نمی‌دهد؛ بلکه فرمود هر کسی در گروی عمل خویش است. مگر این همه انبیای الهی برای تعلیم و تزکیه و بصیرت مردم نیامده‌اند؟ مگر دعوت به تعاون در نیکی‌ها ننمود؟ مگر امر به توجه به مستضعفان جامعه، یتیمان، تعلیم و تربیت کودکان، قیام برای برپایی قسط و مقابله با ظلم و جهل و ... نفرمود؟ آیا امر به موعظه و نصیحت و امر به معروف و نهی از منکر ننمود؟ اوامر و نواهی اجتماعی قرآن کریم، به مراتب بیشتر از عبادات فردی می‌باشد. اینها همه دال بر کار کردن برای خود و دیگران است.

 

 

 

کلمات کلیدی:  قرآن   سوره انعام   نماز