بِسْمِ ٱللَّٰهِ ٱلرَّحْمَٰنِ ٱلرَّحِیمِ 

الّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَعَجِّل فَرَجَهُم 

در بخش اول بیان شد که «وجه» یعنی «رو، رخ و صورت» و البته فقط جنبۀ مادی ندارد؛ لذا در اصل به معنای «رویکرد - جهت‌گیری» می‌باشد. همانگونه که در عالم ماده، اگر بخواهیم به کسی، چیزی یا مکانی «توجه» کنیم، رویمان را به طرفش برمی گردانیم، در عالَم غیر ماده نیز به جهتی روی می‌آوریم و از جهت یا جهاتی روی برمی گردانیم. مانند این که در یک مکان نشسته‌اید و صورت شما در جهت مقابل قرار دارد، اما فکرتان، ذهن‌تان و قلب‌تان، متوجه جهت‌های دیگر مادی یا معنوی می‌شود.

متأسفانه، در بیشتر ترجمه‌های قرآن مجید، در برگردان «كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ»، نوشته‌اند: «همه چیز هالک است، جز ذات مقدس خداوند سبحان!»؛ در حالی که نه در این آیه و نه در سایر آیات مرتبط با «وجه»، هیچ بحثی از ذات خداوند سبحان نیست، بلکه به «وجه خدا» اشاره دارد و این دو بسیار با هم متفاوتند!

آری، در برخی از تفاسیر به صورت استعاره بیان شده که مراد از «وجه»، ذات هر چیزی می‌باشد؛ اما اولاً نه فقط ذات حق تعالی، بلکه هیچ ذاتی قابل شناخت نیست که به آن توجه نیز بشود و ثانیاً از آنجا که همگان تفسیر نمی‌خوانند، همین برگردان‌های (ترجمه‌های) نارسا که با کم توجهی صورت پذیرفته، سبب می‌شود تا ما حقایق را درست نشناسیم و آنگونه که باید، راه نیابیم!

«وَجْهُ اللَّهِ»

خداوند سبحان، بدن، دست و پا و صورت ندارد که معنای «وَجْهُ اللَّهِ»، روی یا صورت او باشد؛ بلکه از آن جهت که به طور کلی «وجه» آن ناحیه‌ای است که شخص با دیگران مواجه می‌شود، «وَجْهُ اللَّهِ» چیزی است که او با آن برای مخلوقاتش مشهود، معلوم و شناخته می‌شود، مانند حیّ و علیم بودن، یا خلقت، رحمت، ربوبیّت، جود، کرم، مغفرت و ... ؛ لذا آن چه تجلی اوست، «وَجْهُ اللَّهِ» است - آیات (نشانه‌های هدایت کنندۀ خداوند سبحان) چه در کتاب خلقت به قلم صنع نوشته شده باشد و چه در کتب آسمانی، به قلم وحی نوشته شده باشند، همه «وَجْهُ اللَّهِ» می‌باشند - پیامبر اکرم و اهل عصمت علیهم السلام که آیات کبری و هدایت‌گر به سوی او می‌باشند، همه «وَجْهُ اللَّهِ» می‌باشند؛ چنان که در زیارات امیرالمؤمنین علیه السلام می‌گوییم: «... وَ أَنَّكَ حَبِيبُ اللَّهِ وَ وَجْهُهُ الَّذِي يُؤْتَى مِنْهُ - گواهی می‌دهم که تو ولیّ خدایی ... و حبيب و محبوب‏ خدايى و وجه خدايى كه خلق از آن وجه بايد بسوى خدا آيند».

در دعای ندبه، راجع به ولیّ عصر، حضرت امام مهدی علیه السلام، می‌گوییم:

«اَیْنَ وَجْهُ اللهِ الَّذی اِلَیْهِ یَتَوَجَّهُ الْاَوْلِیاء - کجاست آن وجه خدا که اولیاء الهی به سوی او توجه (جهت‌گیری) دارند»

آیاتی از قرآن کریم

بنابراین، «وَجْهُ اللَّهِ» برای بندگان، از یک سو هر آن چیزی است که تجلّی حق تعالی را در آن می‌بیند و خدا را با آن می‌شناسد و به او توجه می‌کند و به سویش می‌رود، و از سویی دیگر، هر نیّتی، هر امری، هر کاری و هر سخنی است که جهت خدایی داشته باشد؛ یعنی مطابق امر و نهی او باشد - مورد رضایت او باشد - خالصانه برای تقرب به او باشد.

این «جهت‌گیری»، آدمی را در صراط مستقیم قرار می‌دهد و سبب می‌شود جزئی‌ترین کارهایش باقی بمانند و البته آن چه در جهت او و برای او نباشد، حبط می‌شود و از بین می‌رود؛ چنان که فرمود:

«وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَلِقَاءِ الْآخِرَةِ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ هَلْ يُجْزَوْنَ إِلَّا مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ» (الأعراف، 147)

- و كسانی كه آيات ما و لقای رستاخيز را تكذيب (و انكار) كنند، اعمالشان نابود می‌گردد؛ آيا جز آنچه را عمل كرده‌اند پاداش داده می‌شوند.

●- اگر کسی در راه خدا، لقمه نانی به انسان یا حتی حیوان گرسنه‌ای بدهد - به روی پدر و مادر، یتیم یا بیماری لبخندی بزند - به دیدار ارحام، خویشان و دوستان برود - حتی برای خانواده امکان تفریحی سالم فراهم نماید و ...، برایش تا قیامت باقی می‌ماند؛ اما اگر کسی برای غیر خدا کاری کند، حتی اگر شبانه روز نماز و قرآن بخواند - مدرسه‌ها و بیمارستان‌ها بسازد - بذل مال فراوانی داشته باشد ... و حتی به جنگ برود و در جبهۀ حق بجنگد و ...، کارهای خوبی انجام داده و در دنیا به نتایج خوبی می‌رسد، اما چون برای خدا نبوده، همه در همین دنیا فانی حبط می‌شوند و سودی برای آخرت او ندارند.

از این‌رو، دربارۀ اطعام توسط مؤمن فرمود که کاملاً «لِوَجْهِ اللَّهِ» است و حتی انتظار پاداش به اندازۀ یک تشکر را نیز ندارند:

«وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا * إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا» (الإنسان، 8 و 9)

- و طعام (خود) را با اينكه به آن علاقه (و نياز) دارند به مسكين و يتيم و اسير می‏دهند * (و می‏گويند) ما شما را برای خدا (لِوَجْهِ اللَّهِ) اطعام می‏كنيم و، هيچ پاداش و تشكری از شما نمی‏خواهيم.

هم چنین فرمود: «دینداری نیکو و پسندیده، دینداری در جهت اوست»:

«وَمَنْ أَحْسَنُ دِينًا مِمَّنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ وَاتَّبَعَ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَاتَّخَذَ اللَّهُ إِبْرَاهِيمَ خَلِيلًا» (النساء، 125)

- و دین چه کسی بهتر است از آنکه همه وجودش را تسلیم خدا کرده (او را هدف گرفته و روی به سوی او دارد) و نیکوکار است، و از آیین ابراهیم یکتاپرست حق گرا پیروی کرده است؟ و خدا ابراهیم را [برای حق گرایی، خلوص، پاکی اخلاق واعمالش] دوست خود گرفت.

●- بنابراین، آن چه ما را در مسیر رشد، کمال، سعادت و قرب قرار می‌دهد، «توجه» به توجهات خودمان می‌باشد که آیا «وَجْهَهُ لِلَّهِ» است، جهت خدایی دارد، یا خیر؟! چنین توجهی به «توجهات» خودمان، ما را از گناهان بازمی دارد و در مسیر بندگی مخلصانۀ حق تعالی قرار می‌دهد.

«هُوَ الْحَيُّ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَادْعُوهُ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ» (غافر، 65)

- زنده [حقیقی] او است، إلهی (معبودی) جز او وجود ندارد، پس او را بخوانيد و دين خود را برای او خالص كنيد، ستايش مخصوص ‍خداوندی است كه پروردگار عالمیان است.

حدیث:

پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله:

«قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِعَلِيٍّ ع وَ أَنَا رَسُولُ اللَّهِ وَ الْمُبَلِّغُ عَنْهُ وَ أَنْتَ وَجْهُ اللَّهِ وَ الْمُؤْتَمُّ بِهِ فَلَا نَظِيرَ لِي إِلَّا أَنْتَ وَ لَا مِثْلُكَ إِلَّا أَنَا صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمَا» ( إرشاد القلوب إلى الصواب،ج‏2،ص404)

- رسول خدا صلوات الله علیه و آله، به امیرالمؤمنین، امام علی علیه السلام فرمودند:

«من رسول خدا و رساننده از طرف اويم و تو وجه الله و اقتداكنندۀ به اویی. پس مرا مانندى جز تو نيست و تو را مانندى جز من نيست»

حضرت امام باقر علیه السلام:

«نَحْنُ الْمَثَانِي الَّتِي أَعْطَاهَا اللَّهُ نَبِيَّنَا وَ نَحْنُ وَجْهُ اللَّهِ نَتَقَلَّبُ فِي الْأَرْضِ بَيْنَ أَظْهُرِكُمْ عَرَفَنَا مَنْ عَرَفَنَا وَ جَهِلَنَا مَنْ جَهِلَنَا مَنْ عَرَفَنَا فَأَمَامَهُ الْيَقِينُ وَ مَنْ جَهِلَنَا فَأَمَامَهُ السَّعِير» (بحار الأنوار ،ج‏24،ص114)

- ما هستيم مثانى كه خدا به پيامبر عطا نموده و ما وجه اللَّه هستيم كه روى زمين، بين شما رفت و آمد می‌كنيم. می‌شناسد ما را آن كس كه شناخته و جاهل است به حق ما آنكه نادان است. هر كه ما را بشناسد پیشاپیش او یقین است و هر كه جاهل به حق ما باشد، پیشاپیش او جهنّم است»

حضرت امام رضا علیه السلام:

«... وَ لَكِنَّ وَجْهَ اللَّهِ أَنْبِيَاؤُهُ وَ رُسُلُهُ وَ حُجَجُهُ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ هُمُ الَّذِينَ بِهِمْ يُتَوَجَّهُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِلَى دِينِهِ وَ مَعْرِفَتِه.» (بحار الأنوار، ج‏4، ص3)

- ... لیکن وجه خدا، أنبیاء، رسل و حجج او هستند که به‌وسیله و وساطت آنان، انسان‌ها متوجّه به خدای – عزّوجلّ– ، دین و معرفت او می‌گردند.

 الّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَعَجِّل فَرَجَهُم؛  

وَ الحَمدُ لله ربِّ العالَمین؛  

والسّلام علیکم و رحمة الله و برکاته

مرتبط

بخش اول: «توجه» یعنی چه و چه نقشی دارد؟!

 

 

کلمات کلیدی:  گوناگون   صوتی   بی توجهی به «توجه»