درس یکم:

حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام:

صاحِبِ النّاسَ مِثلَ ما تُحِبُّ أن يُصاحِبوكَ بِهِ‌؛ (أعلام الدّين ، ص 297)

با مردم به گونه‌اى رفتار كن كه دوست دارى با تو آن گونه رفتار كنند  .

لاتُعاجِلِ الذَّنبَ بِالعُقُوبَةِ واجْعَلْ بَينَهُما لِلاِعتِذارِ طَريقا‌؛ (بحار الأنوار‌، ج 78‌، ص 113)

در مجازات خطا كار شتاب مكن و ميان خطا ومجازات، راهى براى عذرخواهى قرار ده.

●- "اخلاق"، یعنی: «چگونگی موضع‌گیری، در مقابل هر امری یا هر چیزی» که سبب رفتارها می‌گردد.

●- برخی به دنبال کتاب‌های اخلاقی و معلم اخلاق می‌گردند، در حالی که قرآن کریم و آموزه‌های اهل عصمت علیهم السلام را در اختیار دارند!

●- پیامبر خدا صلوات الله علیه و آله و دین خدا، معلم، کتاب، مربی و اسوه (الگو) برای اصلاح و اکمال مواضع [اخلاق] می‌باشند؛ آنگاه که مواضع نظری و اعتقادی، گرایشات قلبی، رفتارهای شخصی و اجتماعی، مطابق با دین خدا اصلاح شد، اخلاق کامل (حَسَنه) می‌گردد.

●- اخلاق اجتماعی هر کسی، در مواجهه، تعامل و رفتار با دیگران، ظهور و بروز دارد.

درس دوم:

پیامبر اکرم، صلوات الله علیه و آله:

 «اَقرَبُکُم غَدا مِنّى فِى المَوقِفِ اَصدَقُکُم لِلحَدیثِ وَاَدَّاکُم لِلاَمانَةِ وَاوفاکُم بِالعَهدِ وَاَحسَنُکُم خُلقا وَاَقرَبُکُم مِن النّاسِ» (بحارالأنوار، ج75، ص94، ح12)

نزدیک‌ترین شما به من در فردای قیامت، راستگوترین، امانتدارترین، وفادارترین به عهد، خوش اخلاق‌ترین و نزدیک‌ترین شما به مردم است.

●- این ویژگی‌های اخلاقی و رفتاری، هم فردی است و هم اجتماعی. مؤمن نه به خودش دروغ می‌گوید و نه به دیگران – نه امانات الهی به خودش را ضایع می‌کند و نه در حفظ امانات مردم خیانت یا سهل‌انگاری می‌کند – مؤمن، به عهدش با خدا و رسول (ص) وفادار است و اگر در مقابل دیگران تعهدی بنماید، حتماً عمل می‌کند – مؤمن خوش اخلاق است و البته با مردم، رابطه‌ای سالم، خیرخواهانه و دلسوزانه برقرار می‌نماید.

مردم، از مسئولان و از یکدیگر چه انتظاری به جز صداقت، وفای به عهد، صمیمت و تعاون دارند؟!

پس، قُرب به خدا و رسولش صلوات الله علیه و آله، صرفاً با زیاد نماز خواندن، یا زیاد ذکر گفتن حاصل نمی‌شود، بلکه باید اخلاق عملی را اصلاح و کامل نمود.

درس سوم:

حضرت فاطمة الزّهراء، سیدة النساء العالمین علیها السلام:

«مَنْ اصْعَدَ إلىَ اللّهِ خالِصَ عِبادَتِهِ، اهْبَطَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُ افْضَلَ مَصْلَحَتِهِ» (بحار: ج 67، ص 249)

- هر کس عبادات خود را خالصانه براى خدا بالا بفرستد، خداوند بهترین فضیلت‌ها را برایش پایین می‌فرستد.

●- خداوند سبحان همه هست، پس مقصود از "بالا و پایین"، فیزیکی نیست؛ بلکه بحث از "صعود و هبوط" است. نظام خلقت و هدایت و آن چه انجام می‌دهیم، در چارچوب "قوس صعود و قوس نزول" قرار دارد.

عبادت [که منحصر در نماز و روزه و سایر عبادات شخصی نیست]، باید آنقدر خالصانه باشد که تا عرش خدا بالا برود و مراتب وحود، درجات کمال و قُرب آدمی را بالا ببرد؛ و فرمود که رزق [مادی و معنوی] شما، از آسمان نازل می‌شود: «وَيُنَزِّلُ لَكُمْ مِنَ السَّمَاءِ رِزْقًا / غافر، 13»، چرا که مقدرات الهی نیز از عرش إلهی پایین می‌آیند.

همگان، نیازمندند؛ پس نه تنها آمال و آرزو، بلکه گرفتاری‌ها دارند؛ پس همگان در پی ارتباط با راهگشاه و یافتن راه‌حل‌ها می‌باشند؛ و کدام راهگشایی به غیر ربّ العالمین وجود دارد که تمامی تقدیرها (اندازه‌گذاری‌ها) به دست اوست. حضرت می‌فرمایند: تو عبادتت را خالصانه بالا بفرست، از نماز شخصی‌ات گرفته، تا ارتباطات، تعاملات و خدمات اجتماعی‌ات، فقط برای او باشد؛ او نیز بهترین‌ها را برایت مقدر می‌کند و پایین می‌فرستد.

درس چهارم:

سیدالشهداء، حضرت امام حسین علیه السلام:

«الناسُ عبیدُ الدنیا و الدین لَعِقً علی السنتهم ما دَرَّت مَعایشهُم به فإذا مُحِّصوا باِلبَلاء قَلَّ الدَیانون» (تحف العقول، ص 245)

مردم بنده‌گان دنیا هستند و دین لقلقه زبانشان است (آن هم) تا جایی که گذران زندگی آنها پا برجا باشد، و زمانی که به بلا [گرفتاری و یا فرصت‌ها] آزموده شوند، دینداران اندک‌اند .

●- از ابتدای این بیان ژرف، معلوم می‌شود که بندگی [عبادت]، صرفاً به اقامه نماز یا انجام برخی ظواهر دیگر عبادات شخصی، یا به کلیسا رفتن، و یا صلیب انداختن، و یا مقابل دیوار ندبه خم و راست شدن، و یا انجام مراسمی چون تولد، ازدواج و مرگ، طبق سنن دینی و مذهبی، و یا حتی برخی از مراسم و سنن دینی و مذهبی نمی‌باشد؛ بلکه در هدفمندی، ایمان و سبک زندگی در تمامی شئون فردی و اجتماعی‌اش، طبق احکام الهی و جهت رضایت و تقرب به او ظهور می‌یابد.

خداوند سبحان، از بندگانش [به ویژه مسلمانان]، ادا، شکلک و تکرار برخی اوراد را نخواسته است، بلکه بندگی مخلصانه خواسته است، تا رشد نموده و به کمال و قرب او برسند.

تمام زندگی، یک امتحان است، و این امتحان در بلاها و چگونگی اتخاذ مواضع، مقابله، صبر و استقامت، بیشتر نمود می‌یابد تا چگونگی دینداری روشن شود.

درس پنجم:

حضرت امام رضا علیه السلام:

«إجتَهِدوا أن یَکونَ زَمانُکُم أربَعَ ساعاتٍ: ساعَهً مِنهُ لِمُناجاهِ اللّه ِ و ساعَهً لِأمر المَعاشِ و ساعهً لِمُعاشَرَهِ الإخوانِ و الثِّقاتِ و الَّذینَ یُعَرِّفُونَ عُیُوبَکُم و یَخلِصونَ لَکُم فِی الباطِنِ و ساعَهً تَخلُونَ فِیها لِلَذّاتِکُم و بِهذِهِ السّاعَهِ تَقدِروُن عَلَى الثَّلاثِ ساعاتٍ.» (فقه الرّضا علیه السلام، ص ۳۳۷ )

بکوشید که زمانتان را به چهار بخش تقسیم کنید:

۱- زمانى براى مناجات با خدا؛

۲-زمانى براى تأمین معاش [کسب روزی]؛

۳- زمانى براى معاشرت با برادران و معتمدانى که عیب‌هایتان را به شما مى‌شناسانند و در دل شما را دوست دارند؛

۴- و ساعتى براى کسب لذّت‌هاى حلال.

با بخش چهارم توانایى انجام دادن سه بخش دیگر را به دست مى‌آورید.

●- موفقیت در زندگی، مستلزم برخورداری از برنامه‌ریزی درست می‌باشد؛ و برنامه‌ریزی ابتدا باید در کلیات انجام پذیرد، یعنی همان "زمان‌بندی" برای مهم‌ترین امور؛ که ایشان در چهار بخش بیان فرمودند.

اما نکتۀ قابل تأمل، توجه به کسب لذت‌های حلال، چه در خانه و چه در بیرون [تفریحات] می‌باشد که فرمودند: «توانایی برای انجام سه بخش دیگر را فراهم می‌سازد». لذت و تفریح نیز باید حلال و سالم باشد، برخی نام هر حرامی را لذت و تفریح می‌گذارند!

درس ششم:

پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله:

«ثَلَاثَةٌ لَا يَزِيدُ اللَّهُ بِهِنَّ إِلَّا خَيْراً التَّوَاضُعُ لَا يَزِيدُ اللَّهُ بِهِ إِلَّا ارْتِفَاعاً وَ ذُلُّ النَّفْسِ لَا يَزِيدُ اللَّهُ بِهِ إِلَّا عِزّاً وَ التَّعَفُّفُ لا يَزِيدُ اللَّهُ بِهِ إِلَّا غِنًى  .» (عده الداعی ص 178‌)

سه چيز است كه خداوند به سبب آنها جز بر خير و خوبى نمى‌افزايد: تواضع كه خداوند به سبب آن جز بلند مرتبگى نمى‌افزايد، شكسته نفسى كه خداوند به سبب آن جز عزّت نمى‌افزايد و مناعت طبع كه خداوند به سبب آن جز بى‌نيازى نمى‌افزايد.

●- "تواضع"، یک کار نیست، بلکه یک حالت روحی، روانی و اخلاقی است که در رفتارهای گوناگون و چگونگی منش انسان در امور متفاوت، ظهور و بروز  می‌یابد. نقطه مقابل "تواضع"، همان "تکبر و تفاخر" می‌باشد که ریشه در جهل (بی‌خردی) و نادانی دارد. ابلیس لعین، به خاطر سجده نکردن از آن مقام ملکوتی اخراج نشد، بلکه به خاطر تکبرش اخراج شد و هبوط یافت.

 

معنای "تواضع"، چه در رفتارهای شخصی و چه در رفتارهای اجتماعی، سیاسی، مدیریتی، اقتصادی و ...، به هیچ وجهی اتخاذ مواضع ذلیلانه و خوار کننده نمی‌باشد؛ امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:« التَّكَبُرُ علي المتكبِّرِ هُوَ التّواضُعِ بِعَيْنِهِ - تكبر در برابر متكبر عين تواضع است. (نهج البلاغه، حكمت 410)

کلمات کلیدی:  قرآن