پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات (ایکس - شبهه):

مقصود از «لا شئ»، خلقت از عدم می‌باشد که منتفی است و مقصود از «لا مِن شئ»، یعنی: «خلقت را از چیزی که پیش از آن بوده باشد، پدید نیاورده است»

چه برای موحدان و مؤمنان که معتقدند خداوند علیم، حکیم و قادر، خالق عالم هستی می‌باشد و چه برای کفار که معتقدند عالم هستی، فقط همین جهان ماده می‌باشد؛ این پرسش مطرح است که عالَم هستی یا این جهان مادی، چگونه خلق شده است؟!

خداوند متعال، خود در قالب پرسشی که پاسخ را به همراه دارد، فرمود که نه شما خودتان این عالَم را خلق کرده‌اید و نه سایر مخلوقات مانند شما، قادر به خلقت می‌باشند، پس عالَم هستی خالقی دارد که مخلوق نیست، چه رسد به این که ماده نیز باشد:

«أَمْ خُلِقُوا مِنْ غَيْرِ شَيْءٍ أَمْ هُمُ الْخَالِقُونَ * أَمْ خَلَقُوا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بَلْ لَا يُوقِنُونَ» (الطُور، 35 و 36 و ادامه)

- آيا از هيچ خلق شده‏‌اند يا آنكه خودشان خالق [خود] هستند؟! * آيا آسمانها و زمين را [آنان] خلق كرده‏‌اند [نه] بلكه يقين ندارند.

و در آیۀ دیگری تصریح دارد که اگر تمامی دانشمندان عالم جمع شوند و تمامی علوم و تجهیزات علمی را مهیا نمایند، نه تنها نمی‌توانند حتی یک مگس را بیافرینند، بلکه اگر مگس چیزی از آنان برباید، نمی‌توانند آن را باز ستانند:

«يَا أَيُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَنْ يَخْلُقُوا ذُبَابًا وَلَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَإِنْ يَسْلُبْهُمُ الذُّبَابُ شَيْئًا لَا يَسْتَنْقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَالْمَطْلُوبُ» (الحج، 73)

- اى مردم مثلى زده شد پس بدان گوش فرا دهيد كسانى را كه جز خدا مى‏‌خوانيد هرگز [حتى] مگسى نمى‌‏آفرينند هر چند براى [آفريدن] آن اجتماع كنند و اگر آن مگس چيزى از آنان بربايد نمى‌توانند آن را بازپس گيرند؛ طالب و مطلوب هر دو ناتوانند.

●- اکنون، پرسش برای مؤمن و ملحد در مورد چگونگی آفرینش می‌باشد.

مادیون (ماتریالیست‌ها)، چاره‌ای ندارند جز آن که بگویند: «ماده ازلی می‌باشد»، و البته هیچگاه نمی‌توانند برای این ادعا، دلایل عقلی و علمی اقامه کنند، چرا که ماده ازلی نیست و تمامی شاخصه‌ها و آثار «پدیده - حادث» بر آن مترتب می‌باشد؛ چنان که حرکت و تغییر دارد.

●- برای خداباوران نیز این پرسش‌ها مطرح می‌شود که «آیا خداوند متعال این عالم را از هیچ [عدم - لا شیء] آفریده؟» پاسخ عقلی به این پرسش منفی است، چرا که عدم و نیستی، سبب پیدایش هستی نمی‌شود! لذا این پرسش مطرح می‌شود که «آیا خداوند متعال، این عالم را از چیزی آفریده؟» باز هم پاسخ منفی است، چرا که اگر چیزی قبل از عالَم خلقت بوده باشد، همان نیز مخلوق است و در عالَم خلقت قرار دارد!

*- بدیهی است که منظور از «خلقت از چیزی - مِن شیء»، خلقت گیاه از بذر یا حیوان و انسان از نطفه نمی‌باشد؛ چرا که آنها نیز در همین عالَم مخلوقات قرار دارند، بلکه مقصود ریشه، اصل و آغاز پیدایش هر چیزی می‌باشد.

*- و پرسش بعدی این است که «آیا خداوند سبحان، با حرکات، اسباب و ابزار آفریده؟!» پاسخ به این پرسش نیز منفی است، چرا که همه به مثابۀ نیاز خداوند خالق، به حرکات و اسباب و ابزار می‌باشند وحال آن که خداوند سبحان و غنی می‌باشد!

پاسخ

پاسخ کوتاه و جامع این است که:

الف - نه ماده و نه هیچ چیز دیگری به جز ذات مقدس خداوند متعال، ازلی نبوده و نیست؛  لذا خلقت را آغاز نمود، در حالی که چیزی وجود نداشت.

دو - خداوند متعال، عالم را از هیچ (عدم) خلق ننموده است؛ بلکه هر چه هست، تجلی هستی خودش می‌باشد. «انّا لله - ما از خداییم»، یعنی همه آفریده (مخلوق) او و تجلی او هستیم، نه این که او مرکب است و ما جزئی از او می‌باشیم. پس آفرینش، فعل خداوند رحمان (وجود بخش) می‌باشد.

سه - برای خلقت، نیازی به حرکت و اسباب ندارد، بلکه با فرمانش پدید می‌آورد:

«بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَإِذَا قَضَى أَمْرًا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ» (البقره، 117)

- هستی بخش آسمانها و زمين او است و هنگامی كه ارادۀ وجود چيزی را بنماید، می‏گويد: موجود باش! و آن فورا موجود می‏شود. (به محض اراده، پدید می‌آید).

امیرالمؤمنین علیه السلام:

«كَائِنٌ لَا عَنْ حَدَثٍ مَوْجُودٌ لَا عَنْ عَدَمٍ مَعَ كُلِّ شَيْ‏ءٍ لَا بِمُقَارَنَةٍ وَ غَيْرُ كُلِّ شَيْ‏ءٍ لَا بِمُزَايَلَةٍ فَاعِلٌ لَا بِمَعْنَى الْحَرَكَاتِ وَ الْآلَةِ بَصِيرٌ إِذْ لَا مَنْظُورَ إِلَيْهِ مِنْ خَلْقِهِ مُتَوَحِّدٌ إِذْ لَا سَكَنَ يَسْتَأْنِسُ بِهِ وَ لَا يَسْتَوْحِشُ لِفَقْدِهِ‏» 

- ازلی است و چیزی بر او پیشی نجسته و نیستی بر هستی‌اش مقدّم نبوده؛ با هر چیزی است ولی منهای پیوستگی با آن و غیر هر چیزی است اما بدون دوری از آن؛ پدیدآورندۀ موجودات است بی‌آنکه حرکتی کند و نیازمند به‌کارگیری ابزار و وسیله باشد؛ بیناست بدون احتیاج به منظرگاهی از آفریده‌هایش، یگانه است چراکه او را مونسی نبوده تا به آن انس گیرد و از فقدان آن دچار وحشت شود. 

«أَنْشَأَ الْخَلْقَ إِنْشَاءً وَ ابْتَدَأَهُ ابْتِدَاءً بِلَا رَوِيَّةٍ أَجَالَهَا وَ لَا تَجْرِبَةٍ اسْتَفَادَهَا وَ لَا حَرَكَةٍ أَحْدَثَهَا وَ لَا هَمَامَةِ نَفْسٍ اضْطَرَبَ فِيهَا.‌» (نهج البلاغه، خطبۀ 1)

- بی‌سابقۀ ماده و موادْ، موجودات را لباس هستی پوشاند و آفرینش را آغاز کرد، بدون به‌کارگیری اندیشه و سود جستن از تجربه و آزمایش و بی‌آنکه حرکتی از خود پدید آورد و فکر و خیالی که تردید و اضطراب در آن روا دارد.

سیدة النساء العالمین، حضرت فاطمه علیها السلام:

ایشان ضمن تصریح بر بدیع بودن (سابقه نداشتن خلقت)، مقصود از «لَا مِنْ شَیْء» را در ادامه جملۀ بیان نموده‌اند:

«إبْتَدَعَ الأَشْیَاءَ لَا مِنْ شَیْء کَانَ مَا قَبْلَهَا» (خطبۀ فدکیه)

- موجودات جهان هستی را ابداع فرمود، بی آن که چیزی پیش از آن وجود داشته باشد.

حضرت امام باقر علیه السلام:

«خَلقَ الأشياءَ لا مِن شَيءٍ، و مَن زَعَمَ أنَّ اللّهَ تعالى خَلقَ الأشياءَ مِن شَيءٍ فَقد كَفرَ ؛ لأنَّهُ لَو كانَ ذلكَ الشَّيءُ الّذي خَلقَ مِنهُ الأشْياءَ قَديما مَعهُ في أزَليَّتِهِ و هُوِيَّتِهِ كانَ ذلكَ الشّيءُ أزَلِيّا‌» (علل الشرائع : 607 / 81)

- موجودات را بيافريد اما نه از چيزى، و هر كس بگويد كه خداوند متعال موجودات را از چيزى آفريده كافر است ؛ زيرا اگر آن چيز كه اشياء را از آن آفريده، قديم به قدمت و ازليت خدا باشد، پس آن چيز هم ازلى خواهد بود‌.

●- بنابراین، خداوند متعال اشیاء را از عدم «لا شیء» پدید نیاورده، بلکه هستی خودش را متجلی نموده است - پیش از خلقت چیزی نبوده و ابداع کرده است، از «لا مِن شیء» خلق نموده - و برای خلقت نیز نیازمند به حرکت و ابزار نبوده است، بلکه به صرف اراده و فرمان پدید می‌آورد.

مشارکت و هم‌افزایی - پرسش و نشانی پیوند پاسخ، جهت ارسال و انتشار؛ متشکریم.

پرسش:

مراد از اینکه در برخی روایات آمده که خداوند متعال عالم را نه از «شئ» و نه از «لاشئ» آفریده بلکه آن را از «لا من شئ» آفریده‌، چیست‌؟ فرق «لا شئ» و «لا من شئ» چیست؟

پاسخ (نشانی پیوند):

https://www.x-shobhe.com/monotheism/13000.html

 

 

 

کلمات کلیدی:  اعتقادی   توحید