بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ وعَجِّلْ فَرَجَهُمْ و صَلِّ عَلی فاطِمَةَ وَ اَبیها وَ بَعْلِها وَ بنیها وَالسِّرِّ الْمُسْتَوْدَعِ فیها بِعَدَدِ ما اَحاطَ بِه عِلْمُکَ - اَللّهُمَّ عَجِّل لِوَلیِّکَ الفَرَج - صَلَّى اللَّهُ عَلَیْکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ.

سلام دوستان؛

«أَسْتَغْفِرُ اللهَ رَبِّی وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ» - تمامی مسلمانان جهان با این ذکر شریف آشنا هستند؛ و توحید و معاد باوران در ادیان دیگر نیز با الفاظ دیگری از خداوند متعال طلب بخشش می‌نمایند.

اما، نکات بسیاری در همین ذکر وجود دارد که باید به آنها توجه نماییم تا به استجابت نزدیک‌تر گردد و آثار و برکاتش بیشتر شامل حال مستغفر و تائب گردد.

الف - ابتدا آن که بسیار دقت داشته باشیم که "استغفار" با "توبه" متفاوت است و نباید هر دو را به یک معنا دانست!

بسیاری گمان دارند که "استغفار" یعنی «طلب بخشش از گناهان»؛ در حالی که به بخشش از گناهان «عفو» گفته می‌شود، و "مغفرت"، یعنی «پوشش دادن» که جامع‌تر از «عفو» است و البته عفو را نیز شامل می‌گردد.

عفو و مغفرت در قرآن کریم، گاه به صورت جداگانه بیان شده است و گاه هر دو واژه در کنار هم آمده تا بدانیم دو معنای جداگانه دارند؛ مانند:

«فَأُولَئِكَ عَسَى اللَّهُ أَنْ يَعْفُوَ عَنْهُمْ وَكَانَ اللَّهُ عَفُوًّا غَفُورًا» (النساء، 99)

- پس اینانند که امید است خداوند آنها را مورد عفو قرار دهد، و خداوند بخشنده (گناهان) و بخشایشگر (پوشش دهنده) می‌باشد.

«ذَلِكَ وَمَنْ عَاقَبَ بِمِثْلِ مَا عُوقِبَ بِهِ ثُمَّ بُغِيَ عَلَيْهِ لَيَنْصُرَنَّهُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٌ» (الحج، 60)

- (آرى،) مطلب چنين است! و هر كس به همان مقدار كه به او ستم شده مجازات كند، سپس مورد تعدّى قرار گيرد، خدا او را يارى خواهد كرد؛ يقيناً خداوند آمرزنده (گناهان) و بخشاینده (پوشش دهنده) است!

بنابر این، «عفو» در مقابل گناهان می‌باشد، اما هیچ الزامی ندارد که «مغفرت»، فقط دربارۀ گناهان باشد؛ بلکه ممکن است بدی‌های دیگران، مانند دروغ، غیبت، تهمت، جوّسازی، شایعه و ... به انسان بچسبد و «ذنب - ذنوب» او شود؛ لذا استغفار می‌کند تا خداوند منّان همه را پوشش دهد. پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله که صدر معصومان بودند، روزی هفتاد بار استغفار می‌نمودند.

●- آنگاه که به پیامبرش صلوات الله علیه و آله می‌فرماید: «ما فتح مکه را به تو دادیم تا ذنوب گذشته و آیندۀ تو را پوشش دهد»؛ یعنی هر چه توسط دشمنی‌ها، دروغ‌ها و افتراهای دیگران به تو چسبیده (مثل این که تو را در شکستن بتان گناهکار خواندند - به تو شاعر و دیوانه و ساحر گفتند و ...) را پوشش دهد؛ نه این که تو در گذشته گناه داشتی و در آینده نیز خواهی داشت، اما خدا به واسطه فتح مکه، همه را بر تو می‌بخشد؛ به گناهکار که جایزه نمی‌دهند، بلکه مجازاتش می‌کنند!

ب - "استغفار"، طلب دفع و رفع تمامی بدی‌ها (سیئات) می‌باشد، حال خواه گناهان باشد و یا سایر گرفتاری‌ها.

توبه

اما «توبه»، یعنی «بازگشت از گناه به سوی خداوند سبحان» یا همان ترک گناه، به خاطر بندگی خالصانه‌تر و قُرب بیشتر.

بنابراین «أَسْتَغْفِرُ اللهَ رَبِّی وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ»، یعنی ذاکر ابتدا استغفار می‌کند، چرا که باید تمامی گناهان و نیز بدی‌هایی که به صورت مستقیم و غیر مستقیم متوجه او شده پاک گردد و پوشش داده شود. کسی که برای دیدار بزرگانی به راه می‌افتد، در مسیری گام برمی دارد، اما در انتخاب مسیر یا درست راه رفتن خطا می‌کند، ناگهان می‌افتد، لباسش خاکی می‌شود، بدنش زخم برمی دارد و ...، ابتدا باید بلند شود، لباسش را تمیز و مرتب کند و زخم را پوشش دهد، سپس مسیر را تغییر دهد و درست طی کند.

اما، راه خدا، راهی نیست که آدمی خودش بتواند طی کند، بلکه انسان اراده می‌کند، انتخاب می‌کند، در ابتدای مسیر قرار می‌گیرد، گام برمی دارد، و این خداست که او را می‌برد؛ و اگر خطا کرد، دیگران سر راهش مانع گذاشتند، به او تنه زدند تا بیفتد ... و بالاخره افتاد و خاکی و زخمی شد، خداست که او را مشمول «مغفرت» قرار می‌‌دهد؛ لذا فرمود: «ابتدا از او طلب مغفرت (استغفار) نمایید و سپس توبه کنید»:

«وَاسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ إِنَّ رَبِّي رَحِيمٌ وَدُودٌ» (هود علیه السلام، 90)

- و از پروردگار خود، آمرزش بطلبيد؛ سپس به سوى او بازگرديد؛ كه پروردگارم رحیم و دوستدار (بندگان توبه كار) است!»

استغفار همیشه ممکن است، اما توبه نه!

تا انسان زنده است و قلبش مُهر نشده، باب طلب عفو و مغفرت به روی او باز است و تا نفس آخر فرصت دارد که از خداوند متعال طلب «غفو و مغفرت» نماید؛ اما توبه یعنی بازگشت از گناه و رفتن در راهی دیگر و اصلاح، این چنین نیست!

فرض کنید که خداوند منّان به کسی دو چشم بینا عنایت نموده، اما او نه تنها از قوۀ بینایی درست استفاده نکرده (شاکر این نعمت نبوده)، بلکه آن را وسیلۀ ارتکاب گناهان متعدد و بسیار قرار داده است؛ به ناموس دیگران، به نامحرم، به عکس و فیلم مستهجن، به آن چه دیگران سعی در پوشاندن و دیده نشدن آن دارند، اما در معرض دید او قرار گرفته و ... نگاه کرده است!

حال به دلایل گوناگونی، چون کهولت سنّ، بیماری و یا حادثه، بینایی‌اش را به طور کلی از دست داده و ناگهان متوجه می‌شود که چقدر با چشمان بینایی که داشته گناه کرده است!

او می‌تواند از خداوند رحمان، رحیم، غفو و غفور بخواهد که گناهان او را ببخشاید و چه بسا بخشوده نیز بشود؛ اما چگونه می‌تواند توبه کند، باز گردد و دیگر با چشمان و قوۀ بینایی خود گناه نکند؟! پس باید تا قوا، شرایط، امکانات و ... برای توبه [بازگشت و اصلاح] باقیست، توبه نمود.

استغفار و توبه، صرفاً ذکر لفظی نیست

به صرف لفظ و لفاظی، هیچ اتفاقی نمی‌افتد؛ بلکه ابتدا «نیّت خالص و قربة الی الله» لازم است و سپس عمل به آن نیّت. اگر کسی روزی صد رکعت نماز بخواند، و یا مرتب ختم قرآن نماید، و یا مکرر صدقه دهد، اما نه نیت «قربة الی الله» داشته باشد و نه درست و به هنگام عمل نماید، نه تنها هیچ خیری برای او ندارد، بلکه سبب گمراهی و خسران بیشترش نیز می‌شود.

رحمت و مغفرت الهی، واسعه است و چنین نیست که تا بنده‌اش طلب عفو و مغفرت ننماید، او را نمی‌بخشد و بدی‌هایی که متوجه او شده است را پوشش نمی‌دهد؛ اما مهم و مؤثر این است که آدمی خودش را در ظلّ رحمت قرار دهد و مشمول آن مغفرت واسعه بگرداند، تا آن چه به واسطۀ استغفار و توبه واقع می‌شود، او را شامل گردد.

فرض کنید کسی تشنه است و در بیابان خشکی قرار گرفته است، طلب باران می‌کند و اتفاقا باران می‌بارد، اما صورتش (روی و جهتش) و یا دهانۀ ظرفش را پشت به باران و رو به زمین گرفته است و هر از چند گاهی به لبانش و یا درون ظرفش می‌نگرد که همچنان خشک است و قطره‌ای وارد آن نشده است، سپس رو به آسمان می‌کند و می‌گوید: «خدایا! از این همه باران رحمت، قطره‌ای هم به من بده»؛ بدیهی است که به او پاسخ داده می‌شود: «من که باران را نازل کردم، تو روی (جهت خود) و یا دهانۀ ظرفت را برگردان و رو به آسمان رحمت من بگردان!»

بنابراین، کسی که واقعاً طلب مغفرت می‌کند، باید کارهایی انجام دهد که او را مشمول مغفرت گرداند، و کسی که توبه می‌کند، باید گناه را ترک کند و از گناهش به سوی خدا بازگردد و سعی در اصلاح تباهی‌ها و خودسازی نماید.

الّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَعَجِّل فَرَجَهُم؛

وَ الحَمدُ لله ربِّ العالَمین؛

والسّلام علیکم و رحمة الله و برکاته.

مشارکت و هم‌افزایی - موضوع و نشانی پیوند یادداشت، جهت ارسال و انتشار توسط شما؛ متشکریم.

موضوع:

نکاتی دربارۀ «استغفار و توبه» که صرفاً ذکر لفظی نیستند، بلکه ابعاد عملی نیز دارند که باید به انجام رسد.

متن (نشانی پیوند):

https://www.x-shobhe.com/note/12103.html 

 

 

کلمات کلیدی:  یادداشت   استغفار