ایکس – شبهه / پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات: چنین نیست که هر آن چه را از کودکی به ما آموخته باشند، مبنای عقلانی نداشته باشد. بالاخره پدر، مادر، اطرافیان و ملعمان و مربیان خوب، سعی می‌کنند تا با نصایح و تذکرات مبتنی بر عقل، کودک یا مربای خود را تربیت کنند.

خوبی و بدی و مبانی آنها، مقوله‌ای است که در علم اخلاق مورد بحث قرار می‌گیرد و فلاسفه و حکما نیز نظرات گوناگونی در این زمینه مطرح کرده‌اند که در این مجال مختصر، حتی امکان اشاره به فهرست‌ آنها نیز میسر نمی‌باشد.

اما به طور کلی دقت شود که «اخلاق» یعنی «چگونگی موضع‌گیری»؛ و به طور قطع و یقین، موضع‌گیری‌های انسان در مقابل هر شخص یا چیزی، به تناسب «هدف یا اهدافش» اتخاذ می‌گردد.

با توجه به همین مقدمه‌ی کوتاه، معلوم می‌شود که اولاً تمامی اخلاقیات (یا خوب و بدها)، اعتباری اجتماعی نیست که مثلاً در دوره‌ای و در اجتماعی خاص خوب تلقی شود و سپس در دوره‌ی دیگر یا اجتماعی دیگر همان تغییر یافته و بد تلقی شود. ثانیاً اخلاقیات یا خوب و بد، یک مقوله ثابت نیست، بلکه اقسام دارد. چنان چه چنانچه مرحوم علامه طباطبایی (ره)، اعتباریات عملی را به دو قسم: ثابت (همچون اصل خوب و بد) و متغیّر (همچون سبک یا آداب اجتماعی) و به عبارت دیگر، به دو قسم اعتباریات حاکی از واقع و اعتباریات محض تقسیم می‌کند.

پس آن چه که به صورت مختصر می‌توان راجع به منشأ خوب و بد / حُسن و قبح / ارزش و ضد ارزش، بیان داشت، به شرح ذیل است:

الف) از روی عقل باشد – یعنی هدف عقلانی باشد و نه نفسانی و ضد عقل؛

ب) بر اساس واقعیت تکوینی و فطرت یکسان و مشترک همه انسان‌ها باشد، نه از روی سلیقه و میل شخص؛ چنان چه همگان، ظلم، جنایت، دزدی، خیانت و ... را بد می‌شمرند، حتی اگر خود ظالم و جانی و دزد و خائن باشند. پس معلوم است که از ارزش‌ها و ضد ارزش‌ها، ریشه در فطرت دارد و هر چه فطری باشد، همگانی است.

ج) خوب آن است که به صورت حقیقی [نه از روی وهم و نفس و ...]، سلامت و کمال (به ویژه کمال روح و شخصیت آدمی) را به ارمغان آورد و  بالتبع برای حیات معقول و مواقف آن، چون مرگ، برزخ، آخرت و نظایر آنها مفید باشد؛

د) از روی اختیار و در نتیجه بر اساس تکلیف باشد؛ یعنی علاوه بر شرط بودن عقل، ادراک و شعور؛ مختار و مکلّف بودن فاعل نیز شرط است.

گاه ممکن است شخص دیوانه‌ای، عمل خوبی انجام دهد و گاه ممکن است که شخصی مجبور به ارتکاب عمل بدی شود. در اینجا نمی‌گویند: این عمل خوب یا آن عمل بد است، چرا که منشأ صدور، عقل، شعور، ادراک، اختیار و تکلیف نبوده است.

 

 

 

کلمات کلیدی:  پاسخ های کوتاه