پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات (ایکس - شبهه):

بله، در آیات متعددی تصریح نموده که «خداوند متعال، هر که را بخواهد هدایت می‌کند»، مانند: «وَاللَّهُ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ» (البقره، 213) - «يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ» (البقره، 142) - «ذَلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهْدِي بِهِ مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ» (الأنعام، 88) ... ؛ و بدیهی است که هر کسی را که او هدایت ننماید، گمراه می‌شود. لذا هر دو را به خود نسبت داد و فرمود: «يُضِلُّ اللَّهُ مَنْ يَشَاءُ وَيَهْدِي مَنْ يَشَاءُ» (المدثر، 31)، یعنی: خدا هر که را بخواهد هدایت می‌کند و هر که را بخواهد گمراه می‌سازد.

در فهم درست از این معنا، توجه به چند نکتۀ مهم لازم است:

یک: "هدایت" که همان رشد، کمال و بالا رفتن درجات و مراتب وجودی می‌باشد و مقصدش "قُرب الی الله" است، فقط و فقط کار خداست؛ لذا دیگران می‌توانند و باید که برای هدایت خود، به وسایل هدایت [ایمان، تقوا، قرآن مجید، اهل عصمت علیهم السلام، نماز، مطالعه، تفکر، تعقل و ...] متوسل شوند و یا خود وسیلۀ هدایت دیگران گردند، اما کسی نمی‌تواند خودش یا دیگران را هدایت نماید. لذا حتی به پیامبر اعظمش صلوات الله علیه و آله فرمود:

«إِنَّكَ لَا تَهْدِي مَنْ أَحْبَبْتَ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ» (القصص، 56)

- تو نمى‌توانى كسى را كه دوست دارى هدايت كنى؛ ولى خداوند هر كس را بخواهد هدايت مى‌كند؛ و او به هدايت يافتگان آگاه‌تر است!

و فرمود: «لَيْسَ عَلَيْكَ هُدَاهُمْ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ - هدايت آنان بر عهده تو نيست‏، بلكه خدا هر كه را بخواهد هدايت مى‌‏كند» (البقره، 272)

*- هیچ کسی نمی‌تواند با نماز، نماز شب، روزه، تلاوت قرآن مجید، حتی جهاد و ...، حتی یک قدم خودش را هدایت کند و به کمال برساند، بلکه اگر کسی اراده نمود، در مسیر قرار گرفت و اطاعت و عبادت نمود، خداوند سبحان، ولایت (سرپرستی) او را می‌پذیرد و هدایتش می‌کند: «اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ - الله سرپرست و دوست مؤمنان است و آنها را از ظلمات به نور خارج می‌سازد» (البقره، 257)

بنابراین، چون هدایت فقط و فقط کار اوست، هدایت نکردن که موجب انحراف می‌شود نیز کار خودش است؛ هر کس را نخواهد، هدایت نمی‌کند، پس او منحرف می‌گردد.

دو - برخی خواست خداوند سبحان را با خواست خودشان [دلم خواست] مقایسه کرده و تطبیق می‌دهند و گمان می‌کنند که او همین‌طوری، یک عده را هدایت می‌کند و یک عده را هدایت نمی‌کند! در حالی که او سبحان، علیم، حکیم و ربّ العالمین می‌باشد و کار پوچ، عبث، بازی [لهو و لعب] از او دور است؛ لذا هم عالم خلقت، اندازه و نظام دارد و هم عالَم هدایت، اندازه و نظام دارد.

سه - انحراف، انکار، تکذیب و کفر نیز بدون اذن خدا میسر نیست؛ مگر کسی می‌تواند خارج از حول و قوۀ او، اراده، مشیت و اذن او کاری بکند؟! خداوند متعال می‌تواند با اولین اراده به گناه از سوی بنده‌اش، جانش را بگیرد یا او را کور و فلج سازد، یا هر گونه امکان ارتکاب به گناه را از او سلب نماید، یعنی جبر را بر او حاکم نماید، اما چنین نمی‌کند، چون به آدمی عقل، اختیار و وحی داده است.

چهار - هدایت نمودن و یا ننمودن [گمراه نمودن] خداوند سبحان نیز مبتنی بر علم، حکم و قوانین می‌باشد؛ و او نه نظامات، علل و اسباب هدایت را بر کسی پوشیده ساخته و نه نظامات کفر، شرک، انحراف و عصیان بر کسی پوشیده ساخته است، بلکه راه رشد از گمراهی را کاملاً روشن نمود و فرمود: «حالا اختیار با خودت که عقل و وحی داری، معلم و راهنما و مربی هم داری، هر کدام را که خواستی انتخاب کن - لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ» (البقره، 256)؛ لذا فرمود:

«إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا» (الإنسان، 3)

- ما راه را به او نشان داديم، خواه شاكر باشد (و پذيرا گردد) يا ناسپاس!

پنج - پس، چنین نیست که کسی بخواهد هدایت شود و خداوند سبحان او را هدایت ننماید، و یا کسی نخواهد هدایت شود، اما خداوند متعال به جبر راه انحراف او را ببندد؛ بلکه برای عقل و شعوری که موهبت نموده - قلب و فطرتی که عطا نموده - قدرت و امکان اختیاری که در انتخاب قرار داده - پیامبرس که ارسال نموده و وحی‌ای که نازل نموده و امامان راهنما، معلم، مربی و حبل اللّهی که برای هدایت و نجات قرار داده و ...، ارزش فوق العاده‌ای قائل است و می‌فرماید: «ارزش تو نیز به این است که درست و بهترین را انتخاب کنی»!

شش - پس، خداوند متعال همانگونه که در قرآن مجید تصریح نموده که "هدایت و گمراهی" کار اوست، بسیار مشروح تبیین نموده که چه کسانی را هدایت می‌کند و چه کسانی را هدایت نمی‌کند که بالتبع گمراه می‌شوند.

«يَا أَهْلَ الْكِتَابِ قَدْ جَاءَكُمْ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ كَثِيرًا مِمَّا كُنْتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْكِتَابِ وَيَعْفُو عَنْ كَثِيرٍ قَدْ جَاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَكِتَابٌ مُبِينٌ»

- اى اهل كتاب! پيامبر ما، كه بسيارى از حقايق كتاب آسمانى را كه شما كتمان مى‌كرديد روشن مى‌سازد، به سوى شما آمد؛ و از بسيارى از آن، (كه فعلاً افشاى آن مصلحت نيست،) صرف نظر مى‌نمايد (آرى،) از طرف خدا، نور و كتاب آشكارى به سوى شما آمد.

«يَهْدِي بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلَامِ وَيُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَيَهْدِيهِمْ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ» (المائدة، 15 و 16)

- خداوند به بركت آن، كسانى را كه از خشنودى او پيروى كنند، به راه‌هاى سلامت، هدايت مى‌كند؛ و به فرمان خود، از تاريكی‌ها به سوى روشنايى مى‌برد؛ و آنها را به سوى راه راست، رهبرى مى‌نمايد.

هفت - رحمت خداوند متعال واسعه و عام است، ابتدا همگان را شامل می‌گردد؛ و هدایت او رحمت اوست. اما تداوم و گسترش این رحمت و هدایت، مشروط به ارادۀ بندگان شده است. او به همگان عقل شناختی عنایت نموده، کتاب خلقت را پیش روی همگان یکسان گشوده و پیامبر، قرآن و امام را برای همگان فرستاده است؛ اما برخی چشمان خود را می‌بندند و خود را به خواب غفلت می‌زنند - برخی دیگر روی برمی گردانند - برخی دیگر با تبعیت از ابلیس لعین، خودشان نیز شیطان می‌شوند و متکبرانه به مقابله و جنگ برمی خیزند - برخی دیگر دانسته، تکذیب و انکار می‌کنند - برخی دیگر بندگی هوای نفس خود و دیگران را ترجیح می‌دهند ... و خلاصه آن که برخی به جای بهره‌مندی از هدایت، به ضلالت روی می‌آورند؛ چرا که متاع قلیل و فانی دنیا را بیشتر از خدا و سعادت ابدی خودشان دوست دارند، بدیهی است که خداوند سبحان، آنان را به جبر هدایت نمی‌نماید:

«ذَلِكَ بِأَنَّهُمُ اسْتَحَبُّوا الْحَيَاةَ الدُّنْيَا عَلَى الْآخِرَةِ وَأَنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ» (النّحل، 197)

- اين به خاطر آن است كه زندگى دنيا (و پست را) بر آخرت ترجيح دادند؛ و خداوند افراد بى‌ايمان (لجوج) را هدايت نمى‌كند.

از این‌رو، ضمن آن که می‌فرماید: «هدایت و گمراهی به خواست خداست»، تصریح دارد که به انتخاب خودتان و به نفع یا ضرر خودتان می‌باشد:

«قُلْ يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَكُمُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكُمْ فَمَنِ اهْتَدَى فَإِنَّمَا يَهْتَدِي لِنَفْسِهِ وَمَنْ ضَلَّ فَإِنَّمَا يَضِلُّ عَلَيْهَا وَمَا أَنَا عَلَيْكُمْ بِوَكِيلٍ» (یونس علیه السلام، 198)

- بگو: «اى مردم! حق از طرف پروردگارتان به سراغ شما آمده؛ هر كس (در پرتو آن) هدايت يابد، براى خود هدايت شده؛ و هر كس گمراه گردد، به زيان خود گمراه مى گردد؛ و من مأمور (به اجبار) شما نيستم!»

«كَيْفَ يَهْدِي اللَّهُ قَوْمًا كَفَرُوا بَعْدَ إِيمَانِهِمْ وَشَهِدُوا أَنَّ الرَّسُولَ حَقٌّ وَجَاءَهُمُ الْبَيِّنَاتُ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ» (آل عمران، 86)

- چگونه خداوند جمعيّتى را هدايت مى‌كند كه بعد از ايمان و گواهى به حقّانيّت رسول و آمدن نشانه‌هاى روشن براى آنها، كافر شدند؟! و خدا، جمعيّت ستمكاران را هدايت نخواهد كرد!

مشارکت و هم‌افزایی - پرسش و نشانی پیوند پاسخ، جهت ارسال و انتشار توسط شما؛ متشکریم.

پرسش:

در آیات متعددی تصریح شده که «اگر خدا بخواهد کسی را هدایت می‌کند و اگر نخواهد هدایت نمی‌کند»؛ پس اگر کسی از راه درست منحرف شد، این خواست خداست؟!

پاسخ (نشانی پیوند):

https://www.x-shobhe.com/quran/12011.html

 

 

کلمات کلیدی:  قرآن