پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات (ایکس - شبهه):

آیا خداوند سبحان در کلام وحی و اهل عصمت علیهم السلام در آموزه‌های اسلامی خود، معارف یا توصیه‌هایی نموده‌اند که با زندگی اجتماعی، رشد و پیشرفت منافات دارد؟! خیر؛ بلکه تمامی اینها درس توحید و زندگی اجتماعیِ موحدانه و مؤمنانه می‌باشد که خداوند سبحان به بندگانش تعلیم داده است، چرا که کامل‌ترین، جامع‌ترین و با شکوه‌ترین شکل بندگی -چه به صورت نظری و چه عملی و چه در زندگی فردی و چه اجتماعای-، همان است که او به بندگانش آموخته است و البته که بدون آموزش او، نمی‌توان او را شناخت و بندگی نمود.

●- إِيَّاكَ نَعْبُدُ - ما تنها تورا می‌پرستیم 

همین که به ما آموخت تا بگوییم: «إِيَّاكَ نَعْبُدُ - ما تنها تو را بندگی می‌کنیم»، تعلیم این نکتۀ مهم است که آدمی زندگی اجتماعی دارد و حتی بندگی و عبادت نیز به صورت فردی برای رشد و رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی کافی نیست.

مردمان به لحاظ بندگی [عبودیت]، به گروه‌های متفاوتی تقسیم شده‌اند، عده‌ای بتان را می‌پرستند، عده‌ای ابرقدرت‌ها و طاغوت‌های زمان را بندگی می‌کنند، عده‌ای بندۀ هوای نفس و شهوات خود و دیگران هستند، اما مؤمنان اذعان دارند که «ما، فقط تو را می‌پرستیم و بندگی می‌نماییم.»

*- دقت شود که آدمی، حتی در تنهایی نیز از جمع و جامعه جدا نمی‌باشد؛ حتی اگر به تنهایی وارد معبد بتان شود و یا در دلش طواغیت یا شهوات را بندگی کند، عضوی از یک جامعۀ بزرگ و همسو می‌باشد؛ و مسلمان در تنهایی نیز اذعان می‌دارد که از جمع موحدان و مؤمنان به الله جلّ جلاله می‌باشد. لذا هنگام دعای نیز هدایت این جمع را دعا می‌نماید و می‌گوید: «اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ - ما را به راه راست هدایت فرما».

●- وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ - و تنها از تو استعانت می‌جوییم

مقصود از «وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ - و تنها از تو استعانت می‌جوییم»، یعنی جز تو را مستقلاً مالک، غنی و مؤثر در وجود نمی‌دانیم، نه این که زندگی اجتماعی را رد می‌کنیم، یا مثلاً از نانوایی نان نمی‌خواهیم یا به معلم و پزشک و خیاط، مراجعه نمی‌نماییم و منتظر می‌مانیم تا خداوند سبحان از آسمان نان و پوشاک و مسکن ساخته شده بفرستد.

بی‌تردید، درخواست کمک یا هر چیزی از دیگران [که در زندگی اجتناب ناپذیر می‌باشد] نیز به معنای بندگیِ طرف مقابل نمی‌باشد، بلکه تعاملات اجتماعی می‌باشد.

درخواست ما از دیگران، درخواست عبد (بنده) از إله، معبود و مولای خود نیست، بلکه ضرورت زندگی و تعاملات اجتماعی می‌باشد.

وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ، یعنی درخواست ما فقط از توست، و اگر توسط دیگری کمکی به ما رسید و گشایشی ایجاد شد، می‌دانیم که از ناحیۀ تو بوده و او فقط وسیله و واسطه بوده است.

نکوهش درخواست از دیگران

معنای «درخواست» در اینجا، هر گونه درخواستی نمی‌باشد؛ بلکه اظهار عجز در برابر دیگران می‌باشد.

نکوهش درخواست از دیگران در احادیث که در متن پرسش نیز به برخی از آنها اشاره شده است؛ به معنای نکوهش مطلق ارتباط، تعاملات و هم چنین انتظارات و درخواست‌های متداول نمی‌باشد؛ بلکه اولاً به این معناست که دیگران را مستقل نبینید و امیدتان به آنها نباشد، بلکه درخواست و امید اجابت، باید فقط از خداوند سبحان باشد - ثانیاً [به ویژه در نیازهای شخصی] خود را مقابل دیگران با درخواست کمک، کوچک و ذلیل ننمایید؛ نه این که تعامل و داد و ستد و یاری نداشته باشید.

بنابراین، بیشتر امداد طلبی‌های اجتماعی، درخواست نیست، بلکه دعوت به همکاری و تعاون می‌باشد، مانند این که در حوادثی چون زلزله، سیل، جنگ، قحطی و ...، کمک‌رسانی یک وظیفۀ فردی و عمومی می‌باشد؛ اما اعلام نیاز، یک تذکر (یادآوری) و دعوت به توجه و انجام وظیفه می‌باشد.

اگر مردم غزه یا یمن، از سازمان‌های بین المللی انتظار اقدام دارند، یا از کشورهای اسلامی و مردم مسلمان، انتظار یاری دارند، یا از مردم جهان، انتظار و توقع همصدایی و اعتراض به جنایات دارند و ...، درخواستی مبتنی بر عجز و لابه نمی‌باشد، بلکه یادآوری انجام وظیفه می‌باشد.

کمک، نیکی و تعاون

بیشتر احکام الهی و تذکرات اخلاقی در قرآن مجید و نیز تذکرها و توصیه‌ها در احادیث، به زندگی، تعاملات و حقوق اجتماعی اختصاص دارد؛ چنان که حتی توصیه شده تا نماز فرادا، به صورت جماعت اقامه شود و فرموده‌اند که هنگام روزه در ماه مبارک رمضان، گرسنگان و تشنگان را یاد کنید، حج و جهاد نیز یک کار جمعی می‌باشد و ... .

کمک، نیکی و تعاون، در درجۀ اول وظیفه‌ای است که عموم مسلمان بر عهده دارند و نباید منتظر بمانند تا نیازمندان، اعلام نیاز نمایند و کمک بخواهند؛ اما اگر نیاز فردی یا جمعی به حدّی بود که اعلام نیاز شد، این وظیفه مضاعف می‌گردد و نه تنها منافاتی با «إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ» ندارد، بلکه در همان راستا می‌باشد؛ چرا که درخواست کننده و کمک کننده، هر دو در مسیر بندگی خداوند سبحان قرار دارند.

فرمود: مؤمنان، متصلان به رحمت واسعۀ الهی و نمازگذاران حقیقی، کسانی‌اند که بخشی از اموال خود را حق محرومان و درخواست کنندگان می‌دانند، نه این که به آنها لطف می‌کنند:

«وَالَّذِينَ فِي أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ * لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ» (المعارج، 24 و 25)

- و همانان كه در اموالشان حقى معلوم است * براى سائل و محروم.

و هم چنین است آیات متعددی در آنها امر به تعاون و انفاق شده و به فریادرسی مستضعفان و مظلومان تأکید شده است.

نکته‌ای مهم:

گاهی هدف و غرض از طرح اینگونه پرسش‌ها و شبهات، رسیدن به پاسخ نیست، بلکه می‌خواهند به هر بهانه‌ای که شده، امدادخواهی، امدادرسانی و روحیۀ وحدت، همزیستی و تعاملی پاک و الهی بین مسلمانان را به چالش بکشند؛ به ویژه در شرایط فعلی که امریکا و صهیونیسم بین الملل، قتل عام، نسل‌کُشی، آوارگی و فشار مرگبار بر مسلمانان در کلّ جهان و به ویژه در منطقه را سرلوحۀ اهداف و برنامه‌های خود قرار داده‌اند و حتی خانه‌ها، مدارس، بیمارستان‌ها، زیرساخت‌ها آب و برق و ... را بمباران می‌کنند!

بدیهی است که در چنین شرایط، محرومان (غزه، یمن، سوریه و ...) انتظار دارند که مسلمانان و جهانیان به کمک بشتابند و همگان، از جمله مسلمانان، وظیفه دارند که تا سر حد امکان، با جان و مال، به حمایت آنان برخیزند؛ لذا دشمنان به هر بهانه‌ای متوسل می‌شود که مانع شوند، از جمله آن که بگویند: «این فریادخواهی و کمک رسانی، با "إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ" منافات دارد!»

آیه:

«... وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ» (المائدة، 2)

- و در نيكوكارى و پرهيزگارى با يكديگر همكارى كنيد و در گناه و تعدى دستيار هم نشويد و از خدا پروا كنيد كه خدا سخت ‏كيفر است.

«آمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَأَنْفِقُوا مِمَّا جَعَلَكُمْ مُسْتَخْلَفِينَ فِيهِ فَالَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَأَنْفَقُوا لَهُمْ أَجْرٌ كَبِيرٌ» (الحدید، 7)

- به خدا و رسولش ايمان بياوريد و از آنچه شما را نماينده (خود) در آن قرار داده انفاق كنيد (زيرا) كسانی كه از شما ايمان بياورند و انفاق كنند اجر بزرگی دارند.

حدیث

امیرالمؤمنین، امام علی علیه السلام:

«إنَّ اللّه َ فَرَضَ علَى الأغنياءِ في أموالِهِم بقَدْرِ ما يَكفِي فُقَراءَهُم ، و إن جاعُوا وعَرُوا و جَهَدُوا فَبِمَنعِ الأغنياءِ ، و حَقٌّ عَلَى اللّه ِ أن يُحاسِبَهُم يَومَ القِيامَةِ و يُعذِّبَهُم علَيهِ» (كنز العمّال : 16840)

- همانا خداوند در اموال ثروتمندان به اندازه اى كه [نياز ]تهي دستانشان را كفايت كند، حق واجب فرموده است و اگر تهيدستان گرسنه و برهنه و رنجور شوند، به سبب آن است كه ثروتمندان حقّ آنان را نداده اند و خدا حق دارد كه روز قيامت ثروتمندان را بازخواست و براى اين كار عذابشان كند.

مشارکت و هم‌افزایی - پرسش و نشانی پیوند پاسخ، جهت ارسال و انتشار؛ متشکریم.

پرسش:

در سوره حمد می‌خوانیم «إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ» و همچنین در احادیث کمک خواستن از دیگران نکوهش شده است؛ آیا این با مشارکت و همکاری که سبب پیشرفت می‌شود، منافات ندارد؟!

پاسخ (نشانی پیوند):

https://www.x-shobhe.com/Al-Fatiha/12968.html

 

 

 

کلمات کلیدی:  قرآن   سوره حمد