بِسْمِ ٱللَّٰهِ ٱلرَّحْمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ

الّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَعَجِّل فَرَجَهُم

مقدمه:

در دروس پیشین بیان شد که هر چیزی، با اسم‌ها و نشانه‌هایش شناسانده و شناخته می‌شود؛ اما این اسم‌ها، صرفاً الفاظ، کلمات و معانی آنها نیستند، بلکه حقایق وجودی می‌باشند که این اسم‌ها و مفاهیم‌شان، آنها را معرفی می‌نماید و به آنها اشاره دارد.

به عنوان مثال: اسم "مهندس"، به یک شخص اطلاق می‌شود، اما گویای آن است که او یک انسان است و به علم هندسه (در رشته‌های گوناگون) آگاهی دارد. پس "مهندس"، اسم و مفهومی می‌باشد که حقیقتی از یک وجود را می‌شناساند.

به عنوان مثالی دیگر، کلماتی چون: «خوشحالی - ناراحتی - نشاط - غم - اطمینان - نگرانی و ...» همه اسم‌هایی هستند که در زبان‌ها و گویش‌های گوناگون، با الفاظ دیگری بیان می‌شوند، اما همه بیانگر یک معنا و مفهوم می‌باشند و بیانگر حالتی در یک فرد می‌باشند.

بنابراین، برای شناخت هر حقیقتی، از جمله "آخِرت"، باید ابتدا معنا و مفهوم نام‌هایی که از جانب خداوند سبحان به این حقیقت اطلاق شده است را بدانیم، تا بهتر بشناسیم.

3- يَوْمُ الْخُرُوجِ

"خروج"، به معنای «برون رفت کسی یا چیزی، از جایگاه، قالب و یا حالتی است که در آن قرار دارد»، مانند خارج شدن از منزل، یا خارج شدن از محیط کار، یا خارج کردن هسته از میوه، یا استخراج معادن و ... .

از این‌رو، کلمۀ "خروج" در قرآن کریم، هم برای خارج شدن از شهر و دیار به کار رفته است «‌وَأَخْرَجُوكُمْ مِنْ دِيَارِكُمْ - و شما را از دیارتان بیرون می‌کنند» (الممتحنة، 9) - و هم برای بیرون آوردن گیاه و نبات از بذر در دل زمین به کار رفته است:

«وَهُوَ الَّذِي أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ نَبَاتَ كُلِّ شَيْءٍ فَأَخْرَجْنَا مِنْهُ خَضِرًا نُخْرِجُ مِنْهُ حَبًّا مُتَرَاكِبًا وَمِنَ النَّخْلِ مِنْ طَلْعِهَا قِنْوَانٌ دَانِيَةٌ وَجَنَّاتٍ مِنْ أَعْنَابٍ وَالزَّيْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُشْتَبِهًا وَغَيْرَ مُتَشَابِهٍ انْظُرُوا إِلَى ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَيَنْعِهِ إِنَّ فِي ذَلِكُمْ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ» (الأنعام، 99)

- او كسى است كه از آسمان، آبى نازل كرد، و به وسيلۀ آن، گياهان گوناگون رويانديم؛ و از آن، ساقه ها و شاخه‌هاى سبز، خارج ساختيم؛ و از آنها دانه‌هاى متراكم، و از شكوفۀ نخل، شكوفه هايى با رشته‌هاى باريك بيرون فرستاديم؛ و باغهايى از انواع انگور و زيتون و انار، (گاه) شبيه به يكديگر، و (گاه) بى‌شباهت! هنگامى كه ميوه مى‌دهد، به ميوۀ آن و طرز رسيدنش بنگريد كه در آن، نشانه‌هايى (از عظمت خدا) براى افراد باايمان است!

هم چنین کلمۀ خروج را برای استخراج معادن: «يَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَالْمَرْجَانُ - و از آنها مرواید و مرجان خارج می‌شوند» (الرّحمن، 22) - خارج شدن عسل «يَخْرُجُ مِنْ بُطُونِهَا شَرَابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِيهِ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ - از درون شكم آنها، نوشيدنى با رنگهاى مختلف خارج مى‌شود كه در آن، شفا براى مردم است» (النّحل، 69) - و هم چنین خارج کردن مُرده از زنده و زنده از مرده «يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَيُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ - خارج می‌سازد زنده را از مُرده، و خارج می‌سازد مُرده را از رنده» (الرّوم، 19) - و یا حتی بیرون رفت از ظلمات به نور و یا از نور به ظلمات، به کار برده است:

«اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَالَّذِينَ كَفَرُوا أَوْلِيَاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُمَاتِ أُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ» (البقره، 257)

- خداوند، ولى [دوست و سرپرست] كسانى است كه ايمان آورده‌اند؛ آنها را از ظلمتها، به سوى نور بيرون مى‌برد (اما) كسانى كه كافر شدند، اولياى آنها طاغوتها هستند؛ كه آنها را از نور، به سوى ظلمتها بيرون مى‌برند؛ آنها اهل آتشند و هميشه در آن خواهند ماند.

خروج از این عالَم

اگر چه مقصود نهایی انسان و خروجش از این عالم می‌باشد، اما ابتدا تمامی جانداران، از فرشتگان گرفته تا جنیّان و آدمیان، از این عالَم خارج می‌شوند، سپس این عالَم فعلی برچیده می‌شود و عالَمی دیگر برپا و آغاز می‌گردد.

دو صیحه توسط حضرت اسرافیل علیه السلام دمیده و شنیده می‌شود؛ با صیحۀ اول، همگان می‌میرند و با صیحۀ دوم، همگان زنده می‌شوند و از این عالَم خارج می‌گردند:

«يَوْمَ يَسْمَعُونَ الصَّيْحَةَ بِالْحَقِّ ذَلِكَ يَوْمُ الْخُرُوجِ» (ق، 42)

- روزى كه همگان صيحۀ رستاخيز را بحق مى‌شنوند؛ آن روز، روز خروج (از قبرها و این عالَم) است!

معاد

همگان از این عالَم خارج می‌شوند، اما کجا می‌روند و یا به کجا برده می‌شوند؟!

"معاد" از ریشۀ "عود" به معنای بازگشت است؛ پس اگر کسی از منزلش یا شهرش سفری را آغاز نماید و سپس همین‌طور شهر به شهر برود، به آن "عود - بازگشت" گفته نمی‌شود، بلکه هر گاه به شهر یا خانه‌اش بازگشت، "عود - بازگشت" صورت پذیرفته است.

بنابراین، اسم "معاد" برای آن عالَم دیگر (آخِرت)، حاکی از آن است که اصل ما، حقیقت ما و جایگاه حقیقی ما، از جایی دیگر است که به سفری فرستاده شده‌ایم، و در آن روز، همه از این عالَم خارج شده و به آن جایگاه حقیقی بازگردانده می‌شویم. چنان که زیرساخت جهان‌بینی و اعتقادات توحیدی و اسلامی، مبتنی بر «إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ» می‌باشد.

«وَقَالُوا أَإِذَا كُنَّا عِظَامًا وَرُفَاتًا أَإِنَّا لَمَبْعُوثُونَ خَلْقًا جَدِيدًا»

- و گفتند: «آيا هنگامى كه ما، استخوانهاى پوسيده و پراكنده‌اى شديم، دگر بار آفرينش تازه‌اى خواهيم يافت‌؟!»

«قُلْ كُونُوا حِجَارَةً أَوْ حَدِيدًا»

- بگو: «(حتی اگر) شما سنگ يا آهن (شده) باشید؛

«أَوْ خَلْقًا مِمَّا يَكْبُرُ فِي صُدُورِكُمْ فَسَيَقُولُونَ مَنْ يُعِيدُنَا قُلِ الَّذِي فَطَرَكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ فَسَيُنْغِضُونَ إِلَيْكَ رُءُوسَهُمْ وَيَقُولُونَ مَتَى هُوَ قُلْ عَسَى أَنْ يَكُونَ قَرِيبًا» (الإسراء، 49 تا 51)

- يا هر مخلوقى كه در نظر شما، از آن هم سخت‌تر است (و از حيات و زندگى دورتر مى‌باشد، باز خدا قادر است شما را به زندگى مجدد بازگرداند) آنها بزودى مى‌گويند: «چه كسى ما را بازمى گرداند؟!» بگو: «همان كسى كه نخستين بار شما را آفريد‌»؛ آنان سر خود را (از روى تعجب و انكار،) به سوى تو خم مى‌كنند و مى‌گويند: «در چه زمانى خواهد بود؟!» بگو: «شايد نزديك باشد»!

«قُلْ أَمَرَ رَبِّي بِالْقِسْطِ وَأَقِيمُوا وُجُوهَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَادْعُوهُ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ كَمَا بَدَأَكُمْ تَعُودُونَ» (الأعراف، 29)

- بگو: «پروردگارم امر به عدالت كرده است؛ و توجّه خويش را در هر مسجد (و به هنگام عبادت) به سوى او كنيد! و او را بخوانيد، در حالى كه دين (خود) را براى او خالص گردانيد! (و بدانيد) همان گونه كه در آغاز شما را آفريد، (بار ديگر در رستاخيز) بازمى گرديد !

نکته:

در روز "معاد"، فقط این نیست که فرشتگان، جنیّان، انسان‌ها و جانداران باز گردانده شوند، بلکه هر چیزی به حقیقتش بازگردانده می‌شود، چنان که تمامی مردم، در قالب گروه‌ها و امت‌های متفاوت به پیامبر و امام عصر خود بازگردانده می‌شوند، همانگونه که به پیشوایی که در دنیا از او پیروی می‌کردند نیز بازگردانده می‌شوند «يَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ - (به ياد آوريد) روزى را كه هر گروهى را با پيشوايشان مى‌خوانيم» (الإسراء، 71) - قرآن مجید به حقیقت خود بازگردانده می‌شوند، حقیقت هر نوع موضع‌گیری و عملی به صاحبش بازگردانده می‌شوند و ... .

«وَقُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ وَسَتُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» (التوبة، 105)

- بگو: «عمل كنيد! خداوند و فرستادۀ او و مؤمنان، اعمال شما را مى‌بينند! و بزودى، بسوى داناى نهان و آشكار، بازگردانده مى‌شويد؛ و شما را به آنچه عمل مى‌كرديد، خبر مى‌دهد!»

وَ الحَمدُ لله ربِّ العالَمین؛

الّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَعَجِّل فَرَجَهُم

 

 

کلمات کلیدی:  اصول اعتقادات   معاد