4 آذر 1383

فقه اکبر، توحيد و معارف است؛ چيزهايي است که با غور در مسائل عقلي بايد آنها را به دست آورد و فهميد و با تهذيب نفس آنها را صيقل داد. مي‏خواستند دين را فرابگيرند و آن را به مخاطبان خودشان تعليم بدهند. تعليم دين هم ابعادي دارد؛ يکي از ابعاد، رشد دادن فکر و عقل مردم است - که «و يثيروا لهم دفائن العقول» - يکي ديگر از آن ابعاد، رفع شبهات است. شبهات هميشه بوده، اما نوع شبهات متفاوت بوده است. در دوره‏هاي مختلف، علماي بزرگ ما را ملاحظه کنيد؛ يکي از مسؤوليت‌هاي خودشان را اين مي‏دانستند که با شبهات مقابله کنند. مقابله هم يا به نحو پيش‌گيري است يا به نحو درمان. پيش‌گيري، بهتر از درمان است. اين‏که کلام را تعليم مي‏دادند، فلسفه را تعليم مي‏دادند و شخصيتي مثل علامه‏ي حلي - که فقيه عاليقدري است - هم در کلام کتاب دارد، هم در فلسفه کتاب دارد، به‏خاطر اين بود که با باور کردن عقليت مخاطبانِ خودشان بتوانند از ورود يا جاي‌گير شدن شبه ها در ذهن پيش‌گيري کنند. مخاطب آنها - چه انسان معمولي يا طالب علم، يا شخص فرزانه و تحصيلکرده - در مقابل شبه يي که به ذهن او مي‏رسيد يا ديگري به ذهن او وارد مي‏کرد، درنمي‏ماند. کار ديگر هم اين بود که شبهه را درمان کنند؛ اگر شبه يي پيش مي‏آمد، مجالس کلامي و بحث و پاسخ به سؤالات تشکيل دهند و کتاب بنويسند تا شبه ها را برطرف کنند. براي اين کار، فقه و فلسفه و کلام و تفسير و علوم مقدماتي مي‏خواندند؛ از تاريخ مطلع مي‏شدند و بسياري از علوم عصر خود را فرا مي‏گرفتند تا بتوانند دين را تبليغ کنند؛ «لقد منّ الله علي المؤمنين اذ بعث فيهم رسولا من انفسهم يتلوا عليهم اياته و يزکيهم و يعلّمهم الکتاب والحکمة». يکي هم تزکيه است. تعليم با تزکيه متفاوت است. اگرچه تعليم چنانچه به شيوه‏ي صحيح و با متد درست انجام بگيرد، تزکيه را هم در خود دارد؛ اما تزکيه جريان مستقلي است.
شما امروز با اين چالش مواجه‏ايد و مسأله‏ي شما مهم‌تر و دشوارتر است از مسأله‏ي علامه‏ي حلي يا مسأله‏ي علامه‏ي مجلسي يا مسائل علماي بزرگي که در طول تاريخ بوده‏اند؛ با آنها قابل مقايسه نيست. امروز نشر افکار باطل نه فقط به وسيله‏ي ابزارهاي ارتباط جمعي فراوان - مثل راديو، تلويزيون، اينترنت و انواع و اقسام روشهاي الکترونيکي - انجام مي‏گيرد، بلکه از شيوه‏هاي هنري هم استفاده مي‏شود. امروز در دنيا پول خرج مي‏کنند و فيلم‌هاي گران‏قيمت مي‏سازند، براي اين‏که غيرمستقيم فکري را وارد ذهن‌ها کنند يا فکري را از ذهنها بيرون بياورند. يکي از مهم‌ترين نقاط آماج اين کارها، افکار ديني و به خصوص افکار اسلامي است. البته بعد از برپا شدن جمهوري اسلامي، بخصوص افکار شيعه هم آماج همين چيزها قرار گرفته است. شما شايد شنيده باشيد که در سرزمين فلسطين به وسيله‏ي صهيونيست‏ها يا در امريکا کنفرانس‏هاي شيعه‏شناسي تشکيل مي‏شود و کساني روي آراء و لايه‏هاي فکري و شکل اجتماعي شيعيان تحقيق مي‏کنند؛ اين براي اين است که بتوانند با شيعه مبارزه کنند. بايد شيعه را بشناسند تا بتوانند با او مبارزه کنند.
شبهات زياد است. شما اگر در ميان جوانان برويد، مي‏بينيد جوان خوبِ ما هم گاهي در ذهنش شبهه شبهه وجود دارد. ايرادي هم ندارد شبهه به ذهن همه مي‏آيد؛ نبايد به جوان ايراد گرفت که تو چرا شبهه داري. وقتي ذهن فعال و کارگر شد شبهه به ذهن مي‏آيد. بر عهده‏ي ما طلبه‏هاست که اين شبه ها را با پيش‌گيري يا با درمان برطرف کنيم. چالش عمده‏ي امروز شما اين است؛ چه‏کار مي‏خواهيد بکنيد؟ خطاب من، هم به بزرگان حوزه‏هاست، هم به طلاب و فضلاي جوان حوزه‏ها: چه کار مي‏خواهيد بکنيد؟ درس را بايد خواند. يقيناً مطوّل و شرح لمعه و رسائل و مکاسب و کفايه و درسهاي خارجِ معمول سنتي ما لازم است. من قبلاً گفتم بي‏مايه فطير است. علوم عقلي کلام و فلسفه حتماً لازم است؛ اما آيا اينها کافي هم هست؟ من به شما عرض مي‏کنم: نه، کافي نيست. ما در برنامه‏هاي کاري خود بايد جريان خلّاق فکري‏يي را که در حوزه‏هاي ما بحمدالله از دوره‏ي قبل از ما شروع شده و تا حدودي اتساع هم پيدا کرده است، وسعت و عمق بيشتري بدهيم. کسي مثل مرحوم علامه‏ي طباطبايي (رضوان‏الله‏تعالي‏عليه) در حوزه‏ي علميه‏ي قم پيدا شد؛ ايشان، هم فقيه بود و هم اصولي؛ هم مي‏توانست درس خارج فقهِ مفصلي بدهد؛ هم مي‏توانست درس خارجِ اصول مفصلي ترتيب دهد و فضلا را جمع کند؛ اما او به کاري پرداخت که آن روز آن را لازم مي‏دانست. بعد هم حوادث و وقايع شهادت داد بر اين‏که اينها لازم است. او گفت من مي‏بينم که دارند تفکرات و فلسفه‏ي کاذب مارکسيستي را در ذهن‌ها جا مي‏دهند؛ نمي‏شود با توضيح‏المسائل اينها را پاسخ دهيم؛ توضيح‏المسائل جاي خودش را دارد؛ جواب اين شبهه را با چيز ديگري بايد داد.

کلمات کلیدی:  رهبری