ایکس – شبهه/ پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات: نگهداری یتیمان در همه ادیان الهی و حتی برخی از مکاتب بشری، امر پسندیده‌ای بوده و هست، چرا که امری بشر دوستانه و مطابق با عقل، فطرت، عواطف بشری و نیز نیاز ضروری یک جامعه سالم و رو به رشد است؛ و البته در هیچ دین و مکتبی به اندازه‌ی اسلام، کامل و جامع و با حقوقی مدون، مورد توصیه اکید قرار نگرفته است.

اما «فرزند خواندگی» پسر یا دختر، یعنی او را فرزند خود بدانند و تمامی حقوق و احکام فرزند را بر او مترتب نمایند، رسم اعراب جاهلیت و سایر اقوام گذشته (مثل دوره ساسانی در ایران – زرتشتیان، بوداییان و ...) بوده است.

با بعثت پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله، فرزند خواندگی، ملغی شد. خداوند متعال در کلام وحی فرمود: این که شما به لفظ به همسرتان بگویید که تو حکم مادر من را داری، مادر شما نمی‌شود و‌ این که به لفظ بگویید این بچه از این به بعد فرزند من است، دلیل نمی‌شود که او حکم فرزند شما را داشته باشد و خداوند متعال چنین چیزی وضع نکرده است، لذا ضمن یتیم‌داری، آنان را به پدران‌شان نسبت دهید و اگر آنها را نمی‌شناسید، حکم یک هم دین، یک برادر یا خواهر دینی (نه محرمیت) دارند.

«مَّا جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِّن قَلْبَيْنِ فِي جَوْفِهِ وَمَا جَعَلَ أَزْوَاجَكُمُ اللَّائِي تُظَاهِرُونَ مِنْهُنَّ أُمَّهَاتِكُمْ وَمَا جَعَلَ أَدْعِيَاءكُمْ أَبْنَاءكُمْ ذَلِكُمْ قَوْلُكُم بِأَفْوَاهِكُمْ وَاللَّهُ يَقُولُ الْحَقَّ وَهُوَ يَهْدِي السَّبِيلَ * أدْعُوهُمْ لِآبَائِهِمْ هُوَ أَقْسَطُ عِندَ اللَّهِ فَإِن لَّمْ تَعْلَمُوا آبَاءهُمْ فَإِخْوَانُكُمْ فِي الدِّينِ وَمَوَالِيكُمْ وَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ فِيمَا أَخْطَأْتُم بِهِ وَلَكِن مَّا تَعَمَّدَتْ قُلُوبُكُمْ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا» (الأحزاب، 4 و 5)

ترجمه: خداوند براى هيچ مردى در درونش دو دل ننهاده است و آن همسرانتان را كه مورد ظهار قرار مى‏دهيد مادران شما نگردانيده و پسرخواندگانتان را پسران [واقعى] شما قرار نداده است اين گفتار شما به زبان شماست و[لى] خدا حقيقت را مى‏گويد و او[ست كه] به راه راست هدايت مى‏كند * آنان را به [نام] پدرانشان بخوانيد كه اين نزد خدا عادلانه‏تر است و اگر پدرانشان را نمى‏شناسيد پس برادران دينى و موالى شمايند و در آنچه اشتباهاً مرتكب آن شده‏ايد بر شما گناهى نيست ولى در آنچه دل‌هايتان عمد داشته است [مسؤوليد] و خداست كه همواره آمرزنده مهربان است.

پس، بر اساس این آیه‌ی کریمه، «فرزندخوانده» یک لفظ اعتباری است، از روی لطف، کرامت و محبت است، اما احکام فرزند را در محرمیت، در ارث و ازدواج و ...، بر آنها مترتب نمی‌نماید.

الف – در اسلام چیزی تحت عنوان «صیغه محرمیت» بین دو نامحرم وجود ندارد. دو نامحرم یا به واسطه شیرخوردن از یک مادر و آن هم طبق شرایطی که در احکام بیان شده است، خواهر و بردار یا فرزند شیری می‌شوند و یا به واسطه عقد ازدواج موقت یا دائم، به یک دیگر محرم شده و همسر یک دیگر می‌گردند.

ب – مبتنی بر حکم صریح قرآن کریم و نیز احادیث معتبر وارده، هیچ یک از فقها نیز فرزند خوانده را «محرم» قلمداد ننموده‌اند و احکام فرزند را بر او مترتب ندانسته‌اند. ذیلاً برخی از احکام فقها در این خصوص که «چه راهی برای محرمیت فرزند خوانده وجود دارد؟» ایفاد می‌گردد:

امام خمینی(ره): راهی برای محرمیت نیست مگر آنکه بچه اگر پسر باشد بعد از بلوغ شرعی با ازدواج محرم شوند .(در صورتی که در منزل پدر خوانده ،فرزندی از خودشان موجود باشد.) و قبل از بلوغ ،اگر ولّی ندارد راهی برای محرم شدن با عقد نیست‌. (استفتائات امام خمینی (ره)،دفتر انتشارات اسلامی ،1382،ج3،ص236،و237،س3و5وص113،س87،ص241،س14)

آیت الله العظمی خامنه‌ای‌: فرزند خوانده حکم فرزند ندارد و با مرد و زنی که او را بزرگ می‌کنند محرم نمیشود مگر به وسیله رضاع با مراعات شرائط آن و یا ازدواج پس از بلوغ و رشد و قبل از بلوغ با اذن حاکم شرع و رعایت مصلحت طفل عقد موقت اشکال ندارد.

آیت‌الله العظمی نوری همدانی: در صورتی که دختر باشد و سرپرست خانواده پدر یا جد داشته و آن دختر را متعه نماید او با اجازه حاکم شرع به سرپرست خانواده محرم می‌شود. آیت‌الله العظمی بهجت(ره): محرم نیستند و راهی ندارد مگر در بعض موارد نادره به مصاهرت.

آیت‌الله العظمی سیستانی: راهی ندارد.

آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی: در صورتی که دختر باشد راه صحیح این است که با اجازه حاکم شرع او را برای پدر آن مرد عقد موقت کنند و در این  صورت به عنوان زن پدر برآن مرد محرم میشود و اگر پسر باشد راهی جز شیر خوردن از خواهر زن یا مادر زن و مانند آن در سن قبل از دو سالگی ندارد.

ج – بدیهی است که ازدواج با نامحرم، با جاری نمودن صیغه یا خطبه نکاح (عقد دائم و یا موقت)، جایز است، اما طبعاً آن نیز شرط و شروط و حدود و ثغوری دارد.

برخی گفته‌اند که حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی، ازدواج با فرزند خوانده را جایز ندانسته‌اند و به نقل ذیل دلالت می‌کنند:

«با توجه به اینکه ازدواج (با فرزندخوانده) باید شرعاً به مصلحت فرزند خوانده باشد و به اصطلاح فقها، غبطه او رعایت شود و این کار غالباً به مصلحت فرزند خوانده نیست و راه را برای سوء استفاده پدر خوانده باز می‌کند، از نظر ما شرعا جایز نیست»

دقت شود که این نقل، نگاه به «احکام ثانویه» دارد و نه اصل حکم. یعنی از آن جهت که فرزند خوانده ولی (پدر یا پدربزرگ پدری) ندارد و خودش هم نمی‌تواند در در شرایط قبل از بلوغ مصلحت خود را تشخیص دهد و راه سوء استفاده باز می‌کند جایز نیست.

بدیهی است که این نقل، هیچ تفاوتی با فتاوای سایر فقها ندارد، چنان چه به ویژه در فتاوای مندرج از حضرات امام خمینی (ره) و آیت الله العظمی خامنه‌ای و آیت الله العظمی مکارم شیرازی و ...، تصریح شده است که راهی برای چنین عقدی، مگر با حکم «حاکم شرع» وجود ندارد.

 

کلمات کلیدی:  حقوقی و احکام   ازدواج موقت   ازدواج