ایکس – شبهه / پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات: از بزرگ‌ترین خطاهای ذهنی ما این است که چون خودمان محتاج، فقیر و نیازمند هستیم و غالباً اگر چیزی بخواهیم، نفعی برای خود را در آن لحاظ کرده‌ایم، گمان می‌کنیم که اگر از ما نماز، روزه، خمس، جهاد یا ... خواستند، لابد به آن نیاز داشتند و منفعتی شامل خدا یا هادیان می‌گردد. در حالی که انسان، با ایمان، تقوا، عبادت، نماز، روزه، تلاوت، صلوات، دعا، توسل و ... خودش رشد می‌کند. اینها ملزومات رشد بشر است، نه نیاز طرف مقابل.

الف – به آیه ذیل اختصاص به صلوات دارد دقت کنیم:

«إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ یصَلُّونَ عَلَى النَّبِی یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیمًا» (الأحزاب، 56)

ترجمه: همانا خدا و فرشتگانش همواره بر پیامبر درود مى‏فرستند (خدا بذل رحمت خاص و فرشتگان توصیف و تقدیس مى‏كنند) اى كسانى كه ایمان آورده‏ اید بر او درود فرستید و سلام گویید، و كاملا تسلیم (فرمان او) باشید.

در این آیه به سه معنا تصریح شده است:

اول آن که خدا و ملائک نیز نبی اکرم صلوات الله علیه و آله را مشمول "صلوات" خود قرار می‌دهند. پس یقیناً از صلوات دیگران بی‌نیاز است.

دوم آن که به مؤمنین امر می‌کند که شما نیز بر ایشان صلوات بفرستید. پس هر کس صلوات می‌فرستد، امر خدا را تابع شده و به آن عمل کرده است. یعنی یک عبادت بزرگ.

سوم آن که می‌فرماید: « وَسَلِّمُوا تَسْلِیمًا »، یعنی روح و حقیقت صلوات، اسلام آوردن و تسلیم او شدن است و «اللهم صل علی محمد و آل محمد» صیغه لفظی این صلوات است که به زبان می‌شود. مثل روح پرستش که "اخلاص" در بندگی است و صیغه لفظی آن که «إِیاكَ نَعْبُدُ وإِیاكَ نَسْتَعِینُ» می‌باشد.

ب – پس دنبال این نباشیم که از صلوات، دعا، زیارت و توسل ما، چه به آنها می‌رسد؟ بلکه دنبال این باشیم که چه چیز به خودمان می‌رسد؟ در سوره "النّمل" به پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله می‌فرماید که به آنها بگو: من مأمور هستم که اولاً ربّ را بندگی کنم (اعتقادات)، ثانیاً از مسلمین باشم (شریعت)، ثالثاً قرآن را برایتان تلاوت کنم. و ادامه می‌دهد:

«وَأَنْ أَتْلُوَ الْقُرْآنَ فَمَنِ اهْتَدَى فَإِنَّمَا یهْتَدِی لِنَفْسِهِ وَمَن ضَلَّ فَقُلْ إِنَّمَا أَنَا مِنَ الْمُنذِرِینَ» (النّمل، 92)

ترجمه: و اینكه قرآن را بخوانم. پس هر كه راه یابد تنها به سود خود راه یافته است و هر كه گمراه شود بگو: «من فقط از هشداردهندگانم.»

ج – پس کسی که اقامه نماز (صلوة) می‌کند، خود را متصل می‌کند – کسی که صلوات می‌فرستد، خود را وصل می‌کند – کسی که توسل می‌جوید، برای رشد خودش وسیله جسته است و ... .

صلوات:

الّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَعَجِّل فَرَجَهُم - صلوات در اصل یک دعاست. "الّلهُمَّ"، یعنی چیزی را از خدا می‌خواهیم؛ چه برای خود و چه برای دیگران.

از این رو دقت داشته باشیم که "درخواست"، کار فقیر و گداست. و فقیر لابد چیزی خودش ندارد که از دیگری می‌خواهد و لابد آن دیگری دارد.

پس، دنبال این نباشیم که مگر ما که هستیم، یا چه داریم، چه از چه رتبه و منزلت و مقامی برخوردار شده‌ایم که سودی به آن بزرگواران برسانیم! خیر، ما [و هیچ کس دیگر]، به سود و زیان خودمان نیز مالکیتی نداریم، چه رسد به دیگران. بلکه از خدایی که "رحمان و نافع" است، "غنی و کریم" است، می‌خواهیم که سود برساند.

پس، برای دعا، به ویژه برای غیر، نیازی نیست که ما چیزی باشیم، بلکه نیاز است که بفهمیم "ما هیچ‌ایم و دیگران نیز چیزی نیستند".

استجابت:

خدوند متعال، دعای حق را مستجاب می‌کند، و صلوات دعایی است که هر کسی، در هر شرایطی و اوضاعی بفرستد، حتماً مستجاب واقع می‌شود. و البته "صلوات خدا"، "صلوات ملائک" و "صلوات مؤمنین" متفاوت است.

بی‌تردید خیر این صلوات، اول به خود انسان بر می‌گردد. به درگاه خدا رفته، در هر وضعیتی که هست دعایی کرده و دعایش نیز مستجاب واقع شده – از این رو فرمودند (مضمون): قبل و پس از درخواست سایر حاجات خود، صلوات بفرستید، چرا که خدای کریم، دعای وسط را نیز به برکت قبولی و استجابت دو دعای اول و آخر، مستجاب می‌کند.

صلوات خداوند متعال:

نه تنها در آیه‌ی فوق تصریح دارد که خدا و ملائکه بر ایشان صلوات می‌فرستند، بلکه در آیه دیگری تصریح دارد که خدا و ملائکه بر شما نیز صلوات می‌فرستند:

«هُوَ الَّذِی یصَلِّی عَلَیكُمْ وَمَلَائِكَتُهُ لِیخْرِجَكُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِینَ رَحِیمًا» (الأحزاب، 53)

ترجمه: اوست كسى كه بر شما درود مى‏فرستد، و نیز ملائكه او، تا شما را از ظلمت‏ها به سوى نور در آورد، و خدا به مؤمنان مهربان است.

از این رو لازم است در معنای "صلوات" و تفاوت صلوات خداوند متعال بر پیامبر و بر مؤمنین و سپس تفاوت صلوات ملائکه با صلوات خدا و مؤمنین و سپس صلوات مؤمنین بر ایشان و آل ایشان توجه کنیم.

اگر دقت کنیم، در این آیه می‌فرماید که صلوات خدا و ملائکه بر شما مؤمنین، به خاطر این است که با آن صلوات، شما را هدایت کند تا از "ظلمات" به سوی "نور" خارج شوید. و این روی رحمت خداست.

آیت‌الله علامه طباطبایی رحمة الله علیه:

«صلات از خدا به معناى رحمت، و از ملائكه به معناى استغفار، و از مردم دعا است، لیكن این را نیز باید دانست كه هر چند صلات از خدا به معناى رحمت است، اما نه هر رحمت، بلكه رحمت خاصى كه ذخیره آخرت براى خصوص مؤمنین است، و سعادت آخرتى آنان و فلاح ابدیشان، مترتب بر آن مى‏شود، و بدین جهت است كه به دنبال جمله مورد بحث علت صلوات فرستادن خداى تعالى را چنین بیان كرده:"‌لِیخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ كانَ بِالْمُؤْمِنِینَ رَحِیماً" صلوات مى‏فرستد، تا شما را از تاریكى‏ها به سوى نور بیرون آورد، چون او همواره نسبت به مؤمنین رحیم است.‌» (المیزان، ذیل الأحزاب، 53)

آیت‌الله جوادی آملی:

امام سجاد علیه السّلام،در صحیفه سجادیه، روش دعا كردن و حاجت خواستن را ‏به ما می‌آموزد؛ در بسیاری از فقرات ادعیه آن حضرت، صلوات به چشم می‌خورد، هر ‏مطلبی را كه از خدا می‌خواهد قبل یا بعدش صلوات است، چون خدا در پرتو صلوات ‏دعای همراه آن را نیز مستجاب می‌كند  ‎.‎

صلواتی را كه خدا و فرشتگان بر پیامبر می‌فرستند بر مؤمنان نیز می‌فرستند! ‏مؤمن، به جایی می‌رسد كه خدای سبحان و فرشتگان بر او صلوات می‌فرستند! در ‏سوره احزاب هر دو مسئله بازگو شده است، یعنی هم صلوات خدا و ملائكه بر پیامبر و ‏هم صلوات خدا و فرشتگان بر مؤمنان.‏

صلوات خدا، كه صفت فعل اوست همان نورانی كردن است، قول خدا همان فعل ‏خداست، وقتی توفیقی نصیب انسان شد كه در فضای دلش تاریكی احساس نكرد بلكه ‏نورانیتی دید معلوم می‌شود صلوات الهی و فرشتگان نصیب او شده است.

خدای متعال ‏در تجلیل از پیامبر می‌فرماید: ”إنّ اللّهَ وَمَلائِكَتَهُ یصَلّونَ عَلَی النّبِی…“،‎وقتی خدا ‏بخواهد بر پیامبر عظیم الشأن صلوات بفرستد همه فرشتگان را همراه خود ذكر می‌كند ‏مثل این‌كه وقتی مهمان عزیزی وارد شهری می‌شود و شخصیتی بخواهد از او به نحو ‏احسن تجلیل كند با همه دوستان و آشنایانش به دیدار او می‌روند.‏

لیكن خدای متعال در تجلیل از مؤمنان و صلوات بر آنان، می‌فرماید: ”هُوَ الّذی ‏یصَلّی عَلَیكُمْ وَمَلائِكَتَهُ لِیخْرِجَكُمْ مِنَ الظُلَماتِ الی النّورِ“، یعنی خدا جدا و فرشتگان ‏جدا بر مؤمنان درود می‌فرستند.

تفاوت دیگر در این است كه درباره‎ ‎پیامبر نفرمود كه ما ‏بر او صلوات می‌فرستیم تا او را از ظلمت‌ها خارج و به نور برسانیم؛ زیرا او خود نور است ‏و مصداق كامل ”وَجَعَلْنا لَهُ نُوراً یمْشی بِهِ فِی النّاسِ“؛ ولی درباره مؤمنان می‌فرماید: ‏خداوند بر شما درود می‌فرستد و فرشتگان نیز، تا شما را از ظلمت‌ها به نور خارج كنند؛ ‏معلوم می‌شود صلوات خدا یعنی نورانی كردن و اگر این فیض قطع شود و خداوند بر ‏كسی درود نفرستد در ظلمت خواهد ماند.‏ (پایگاه اطلاع‌رسانی آیت الله جوادی آملی)

 

 

کلمات کلیدی:  گوناگون   دعا