بِسْمِ ٱللَّٰهِ ٱلرَّحْمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ

الّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَعَجِّل فَرَجَهُم

مقدمه‌‌ :

در مباحث گذشته مکرر بیان شد که برخی از نام‌های عالَمِ آخرت که مشهورترین نامش قیامت می‌باشد، به وقایع و احوالات آن عالم اختصاص دارد و برخی دیگر بر احوالات انسان در آن عالم اختصاص دارد.

روسفیدی و روسیاهی، خوشحالی و ناراحتی، امنیت و ترس، اطمینان و نگرانی و امثال این حالات، همه مربوط به انسان می‌باشند.

روز تغابن

برخی "یَوم التغابُن" را به «روز پشیمانی» معنا کرده‌اند؟! و آنگاه که گفته می‌شود: «این روز همگان را شامل می‌گردد، لذا همگان، حتی مؤمنان باید پشیمانی داشته باشند»، می‌گویند: «مؤمن نیز از این پشیمان می‌شود که چرا عمل صالح بیشتری انجام نداده است؟!».

این توصیف، نابجا نیست، اما جامعیت ندارد، مگر آن که گفته شود: «تکلیف بهشتی بودن یک عده از مؤمنان هنوز مشخص نیست، منتظر بخشش، رحمت، شفاعت و ... هستند؛ لذا در محشر معطل می‌مانند و از یک سری کرده و نکرده‌های خود پشیمان می‌شوند، و همین عذاب پشیمانی، سبب بخشش آنها می‌گردد»؛ اما، معلوم نیست که مؤمنانی که مستقیم به بهشت می‌روند، از چه پشیمان می‌شوند؟!

*- بی‌تردید مؤمنان و اهل بهشت، به هنگام برپایی قیامت، از زندگی خود و آن چه در راه خدا انجام داده و یا نداده‌اند، راضی هستند و جایی برای پشیمانی نمی‌ماند، چنان که فرمود:

«وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَاعِمَةٌ * لِسَعْيِهَا رَاضِيَةٌ * فِي جَنَّةٍ عَالِيَةٍ» (الغاشیة، 8 تا 10)

- چهره‌هايى ديگر در آن روز خرسند و با طراوتند * از کوشش خود (در دنیا) راضی‌اند * در بهشتى برن (عالى - بلند مرتبه) جاى دارند.

بنابراین، آنها غُبن و پشیمانی نخواهند داشت.

*- از سویی دیگر، می‌دانیم که هرگونه پشیمانی و به هر مقداری، غمّ و غصه و حسرت به همراه دارد؛ حتی اگر مؤمنی بگوید: «ای کاش عمل صالح بیشتری انجام داده بودم»، برای او نوعی غمّ و حسرت می‌آورد، و هر نوع غمی به هر مقداری، عذاب است و هر نوع حسرتی، به هر مقداری، مانند آتشی سوزاننده می‌باشد؛ چنان که می‌دانیم آتش حسرت، بسیار سوزاننده است.

حسرت، برای از دست رفتنی است که دیگر قابل جبران نباشد. ممکن است انسان غافل، جاهل و فاسقی به خود آید؛ تغییر مسیر و رفتار دهد، مؤمن و متقی شود، حتی تمامی گناهانش عفو شود و مشمول رحمت واسعۀ الهی گردد، اما باز حسرت می‌خورد که چرا دیر فهمیدم و چرا بهترین سنین جوانی را به بطالت گذراندم و از دست دادم. حسرت آخرت هم به همین دلیل است که دیگر امکانی برای بازگشت و جبران وجود ندارد.

اما فرمود که مؤمنان در قیامت و حیات اخروی، هیچ نوع و به هیچ مقداری ترس و غمی [خوف و حزنی] ندارند، از جانب حق به آنها گفته می‌شود:

«يَا عِبَادِ لَا خَوْفٌ عَلَيْكُمُ الْيَوْمَ وَلَا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ» (الزخرف، 68)

-  اى بندگان من، امروز نه ترسى بر شماست و نه اندوهگين مى‌شويد.

هم وعده داد و هم خبر داد:

«أَلَا إِنَّ أَوْلِيَاءَ اللَّهِ لَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ * الَّذِينَ آمَنُوا وَكَانُوا يَتَّقُونَ» (یونس علیه السلام، 62 و 63)

- آگاه باشيد (دوستان و) اولياى خدا، نه ترسى دارند و نه غمگين مى‌شوند * همانها كه ايمان آوردند، و (از مخالفت فرمان خدا) پرهيز مى‌كردند.

پس، این نیز دلیل دیگری است که مؤمنان و اهل بهشت، در آخرت، پشیمانی (غُبن) به این معنا نخواهند داشت.

نکته:

«يَوْمَ يَجْمَعُكُمْ لِيَوْمِ الْجَمْعِ ذَلِكَ يَوْمُ التَّغَابُنِ وَمَنْ يُؤْمِنْ بِاللَّهِ وَيَعْمَلْ صَالِحًا يُكَفِّرْ عَنْهُ سَيِّئَاتِهِ وَيُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ» (التغابن، 9)

- قيامت روزى است كه همۀ شما را در آن روز جمع مى‌كنيم آن روز، روز آشكار شدن غبن‌هاست و هر كسى به خدا ايمان بياورد و كار پسنديده انجام دهد، خدا گناهانش را مى پوشاند و او را وارد بهشتى مى‌كند كه از زير درختان آن نهرها جارى است و براى هميشه در آن مى‌ماند، اين است رستگارى بزرگ.

●- نکته اینجاست که نفرمود: «روز مغبون شدن» که فقط به یک وجه اشاره دارد، بلکه فرمود: «روز تغابن"؛ و "تغابن" دو وجه دارد که یکی "غابن" است و دیگری "مغبون".

"غبن" را به معنای «آشکار شدن ضرر در معامله» نیز آورده‌اند. در آیات متعددی متذکر گردیده که برخی از مردم، دین، آخرت و آیات حق را به بهای اندک می‌فروشند؛ و البته مقصود این نیست که در مقابل پول یا مزد کمی به آنها می‌دهند، بلکه آنها دین، قرآن مجید و سعادت ابدی را به متاع دنیا می‌فروشند، و متاع دنیا، هر چقدر هم که باشد، کم (قلیل) است.

«إِنَّ الَّذِينَ يَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَأَيْمَانِهِمْ ثَمَنًا قَلِيلًا أُولَئِكَ لَا خَلَاقَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ وَلَا يُكَلِّمُهُمُ اللَّهُ وَلَا يَنْظُرُ إِلَيْهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلَا يُزَكِّيهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ» (آل عمران، 77)

- كسانى كه پيمان خدا و سوگندهاى خود را به بهاى ناچيزى مى‌فروشند، آنان را در آخرت بهره‌اى نيست؛ و خدا روز قيامت با آنان سخن نمى‌گويد، و به ايشان نمى‌نگرد، و پاكشان نمى‌گرداند، و عذابى دردناك خواهند داشت.

در اینجا ضرر و خسران ترجیح دهندگانِ چند روز دنیا به حیات ابدی در آخرت، برای آنان آشکار می‌شود و روز "غُبن" آنها خواهد بود.

اما، اقتضای عمومیت داشتن «یوُم التَغابُن» این است که این دنیا، هم دار تجارت است و هم دار نزاع. لذا دو گروه مؤمن و کافر، متقی و فاسد، عادل و ظالم، همیشه در مقابل هم قرار دارند و درگیری بین آنها ادامه دارد.

اما، نتیجۀ نهایی در دنیا حاصل نمی‌گردد، بلکه در آخرت مشخص می‌شود که کدام گروه پیروز میدان نبرد بودند و کدام گروه شکست خورده‌اند. لذا مؤمنان، "غابن - شکست دهندۀ کفار" می‌باشند و کفار در مقابل آنان و خودشان، "مغبون" می‌گردند.

علامه طباطبایی رحمة الله علیه:

«وجه چهارمى هم هست که طبق آن روایت هم وارد شده‌، و آن این است که بگوییم تمامى بندگان خدا چه خوب و چه بد، در بهشت سهم و منزلى و در دوزخ هم منزلى دارند؛ بنده اگر اطاعت خدا کند به منزلى که در بهشت برایش فراهم شده داخل مى‌شود، و اگر نافرمانى خدا را بکند، داخل منزلى که در آتش دارد مى‌شود، و روز قیامت منزلهاى بهشتى اهل دوزخ را به اهل بهشت مى‌دهند، و منزل دوزخى اهل بهشت را به اهل دوزخ مى‌دهند، پس در قیامت اهل بهشت دوزخیان را مغبون نموده‌، مؤ‌منین غابن و کفار مغبون مى‌شوند.‌» (المیزان، ج19، ص 506)

●- البته، در بهشت به اهل بهشت، بیشتر از اجرشان نیز می‌دهند، اما در جهنم عذاب اضافه‌ای داده نمی‌شود؛ پس مقصود این است که در جهنم جایی برای بهشتیان باقی نمی‌نماند و همه را به اهل جهنم می‌دهند و در بهشت نیز جایی برای دوزخیان باقی نمی‌ماند و همه را به اهل بهشت می‌دهند.

الّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَعَجِّل فَرَجَهُم؛ 

وَ الحَمدُ لله ربِّ العالَمین؛

والسّلام علیکم و رحمة الله و برکاته.

 

 

کلمات کلیدی:  اصول اعتقادات   معاد