«ایکس - شبهه»: برای اثبات تداوم حیات که از آن به جهان آخرت یا همان معاد یاد می‌کنیم نیز مانند توحید دلایل بسیار عقلی، فطری و نقلی (آیات و روایات) وجود دارد که در این مختصر حتی مجالی برای طرح برخی از اهمّ آنها نیز وجود ندارد.

اما در ابتدا توجه به یک نکته بسیار ضروری است. مقوله‌ی «معاد» و یا به تعبیری دیگر هدف و مقصد، همیشه پس از روشن شدن «مبدأ» مطرح است. لذا اگر برای صاحب اندیشه و محققی مسئله‌ی «مبدأ» آفرینش که الله جل جلاله هست روشن نشده باشد و بدان اعتقاد و باوری نداشته باشد، بحث از معاد بی‌معناست و نتیجه‌ای نخواهد داشت.

الف – بالتبع کسی که به مبدائیت الله جل جلاله شناخت پیدا کرد و ایمان آورد،‌ می‌داند که او علیم و حکیم است. لذا حتی انسان علیم و حکیم کار عبث و بیهوده نمی‌کند چه رسد به خداوند متعال. لذا در آیات متعددی تصریح فرمود که این عالم خلقت،‌ عبث، پوچ، بازیچه و باطل خلق نشده است و این فقط کفار هستند که چنین گمانی دارند. یعنی همان‌هایی که «مبدأ» آفرینش را نشناخته یا قبول ننمودند:

«‌وَ ما خَلَقْنَا السَّماءَ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما باطِلاً ذلِكَ ظَنُّ الَّذينَ كَفَرُوا فَوَيْلٌ لِلَّذينَ كَفَرُوا مِنَ النَّارِ» (ص، 27)

ترجمه: و پنداشتند كه ما آسمان و زمين را به باطل آفريديم و حال آنكه چنين نبود و اين پندار كسانى است كه كفر ورزيدند پس واى بر كافران از آتش‏.

«أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناكُمْ عَبَثاً وَ أَنَّكُمْ إِلَيْنا لا تُرْجَعُونَ» (المؤمنون، 115)

ترجمه: آيا چنين پنداشتيد كه ما شما را به عبث و بازيچه آفريده‏ايم هرگز به ما رجوع نخواهيد كرد؟

پس اگر خالق حکیم خلایق را آفرید، معلوم است که آن را هدفدار آفریده است و حال که آفرینش هدفدار آفریده شده است،‌ معلوم می‌گردد که به سوی هدفش رهسپار خواهد بود و باز معلوم است که هدف فنا به معنای نابودی نمی‌باشد،‌ چرا که این به مثابه‌ی همان کار عبث و بیهوده خواهد بود. بلکه حیات و بقای ابدی وجود خواهد داشت که این خود دلیل دیگری بر تداوم حیات پس از مرگ و معاد می‌باشد.

 ج – هدف‌گذاری انسان‌ها یا سایر موجودات به خاطر نقص وجودی و نیاز آنهاست که با رسیدن به هدف مرتفع شده و به کمال می‌رسند. اما برای خداوند متعال که هستی و کمال محض است، هدفگذاری به منظور رسیدن به نتیجه‌ای که از او رفع نیاز نموده و سبب تکاملش گردد، معنا و جایگاهی ندارد، حتی فایده رساندن به مخلوقات نیز به عنوان هدف نهایی از خلقت معنا و مفهومی نخواهد یافت، بلکه عالم هستی تجلی ذات مقدس حق تعالی می‌باشد که هستی محض است و برای هستی محض هدفی والاتر و کامل‌تر از خودش وجود ندارد، لذا رسیدن مخلوق به هدف [کمال]، فقط با بازگشت به سوی او محقق می‌گردد و از همین رو یکی از اسامی حیات اخروی «معاد» است. یعنی «عود و بازگشت». و بازگشت چنان چه از نامش پیداست، به سوی «مبدأ - الله» می‌باشد. «انا لله و انا الیه راجعون».

 د – اگر خداوند حکیم و عادل به انسان عقل، شعور، منطق، اراده و اختیار داد و نیز برای هدایتش انبیای را با دلایل روشن و کتاب گسیل داشت، معلوم می‌شود که ایجاب حکمت و عدلش، یک‌سان نبودن آدمیان در تقرب به هدف [معبود] است. بلکه هر کس باید به اندازه‌ی همتش تلاش کند و به مقصد راهی که رفته برسد. که این خود حیات اخروی، معاد، رسیدن به نتیجه‌ی ایمان و عملکرد را ضروری می‌سازد.

و البته صدها و هزاران دلیل عقلی و نقلی دیگر نیز جود دارد.

کلمات کلیدی:  اعتقادی   معاد