پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات (ایکس – شبهه): متن و ترجمه آیه به شرح ذیل می‌باشد:

«لِكَيْلَا تَأْسَوْا عَلَى مَا فَاتَكُمْ وَلَا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاكُمْ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُور» (الحدید، 23)

ترجمه: تا بر آنچه از دست ‏شما رفته اندوهگين نشويد و به [سبب] آنچه به شما داده است‏شادمانى نكنيد و خدا هيچ خودپسند فخرفروشى را دوست ندارد.

همان‌طور که از کلمه « لِكَيْلَا - تا» معلوم است، این آیه در ارتباط با آیه قبل است، که البته ارسال کننده‌ی محترم سؤال نیز هر دو را در یک سؤال مطرح نموده بودند که به دلیل ضرورت پاسخی مشروح به هر کدام، جداگانه درج گردید.

در آیه‌ی قبل سؤال از تدبیر و مقدرات عالم بود که شائبه‌ی «جبر» را در ذهن ایجاد می‌کرد و پاسخ داده شد (لینک).

این آیه نیز به چند نکته‌ی بسیار مهم توجه می‌دهد که به برخی از آنها ذیلاً به صورت مختصر اشاره می‌شود:

الف – منظور از «تَأْسَوْا» صرف ناراحتی نمی‌باشد. معلوم است که انسان وقتی با مصیبتی مواجه می‌گردد، کسی یا چیزی را از دست می‌دهد، ناراحت می‌شود. بلکه دلبستگی انسان به هر چیزی به غیر از خدا آن قدر زیاد است که وقتی آن را از دست می‌دهد، دچار ناراحتی توأم با یأس می‌گردد! گمان می‌کند چون چنین مصیبتی به او اصابت کرده است، دیگر همه‌ی دنیا برایش تیره و تار شده و هیچ آینده و امیدی ندارد! لذا خداوند متعال در آیه قبل متذکر شد که همه چیز «مقدر» است، یعنی اندازه‌های هر چیزی تعیین شده است؛ بر همین اساس همه چیز در این عالم فانی و از دست رفتنی است و به وقتش از دست می‌رود؛ پس نباید به وقت از دست دادن، دچار ناراحتی توأم با یأس شوید.

ب – منظور از «تَفْرَحُوا» در قبال نعمت‌هایی که خدا می‌دهد نیز صرف خوشحالی نمی‌باشد، معلوم است که انسان فقیر، نیازمند و گرفتار، از گشایش و به دست آوردن و رفع نیاز خوشحال می‌شود. این احساس را نیز خدا در وجود انسان قرار داده است که ضمن برخورداری از امید و انگیزه، شاکر نیز باشد و اگر خوشحال نشود که نمی‌تواند شاکر باشد.

اما، یک عده هستند که وقتی نعمتی به آنان عطا می‌شود، گمان می‌کنند که اولاً دیگر هیچ نیاز و دغدغه‌ای ندارند و بالتبع طغیان می‌کنند (كَلَّا إِنَّ الْإِنسَانَ لَيَطْغَى * أَن رَّآهُ اسْتَغْنَى / چنین نیست، بلکه حقاً كه انسان سركشى مى‏كند * همين كه خود را بى‏نياز پندارد) و ثانیاً گمان می‌کنند که این نعمت پایدار است و دیگر هیچ عاملی نمی‌تواند آن را ضایع نموده و یا از دستش خارج نماید؛ از این رو «فرحناک» می‌گردند. لذا حق تعالی متذکر می‌گردد که این چنین فرحناک نشوید. چرا که اولاً شما نیازها و گرفتاری‌های دیگری هم دارید که مانع از فرحناکی شما می‌گردد و نباید با یک نعمت آنها را فراموش کنید و ثانیاً بدانید که این نعمت نیز پایدار و ابدی نیست، بلکه اجلی دارد و به موقع‌اش از دست می‌رود.

ج – نوع بشر تا وقتی تحت تعالیم اسلام تربیت نشده است و به مقام انسانی نرسیده است، مانند سایر حیوانات، حالت‌هایی از ترس، امید، انگیزه، سطحی‌نگری، حرص، بی‌تابی، بخل و ... دارد.

این بشر به خودی خود اینگونه است که وقتی مصیبتی بر او اصابت می‌کند، دنیا برایش تیره و تار می‌شود و به جزع و فزع می‌افتد و وقتی به نعمتی می‌رسد، شدیداً تفخّر کرده و بخل نیز می‌ورزد، مگر آن که با ایمان و تحت تعالیم اسلامی، از این مرحله حیوانی عبور کرده باشد و به عرصه‌ی انسانی قدم گذاشته باشد، لذا فرمود به جز نمازگزاران، همه همین‌طور هستند، چرا که خلقت‌شان (جسم حیوانی و روح ملکوتی) این چنین است:

«إنّ الْإِنسَانَ خُلِقَ هَلُوعًا * إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعًا * إِلَّا الْمُصَلِّينَ ...» (المعارج، 20 تا 22)

ترجمه: به راستى كه انسان سخت آزمند [و بى‏تاب] خلق شده است * چون صدمه‏اى به او رسد عجز و لابه كند * و چون خيرى به او رسد بخل ورزد * غير از نمازگزاران ...

مصیبت، به هر چیزی اطلاق می‌شود که به انسان یا چیزهای دیگری برخورد نماید، چه خیر باشد و چه شرّ [البته بیشتر برای شرّ یا از دست دادن به کار می‌رود]. لذا با توجه به نکات فوق، خداوند می‌فرماید که مؤمنین به وقت اصابت یک مصیبت (خیر یا شرّ)، نه مأیوس می‌شوند و نه فرحناک، چرا که می‌دانند همه چیز فانی است به غیر از خدا و می‌گویند ما از خدا هستیم و بازگشتمان نیز به سوی اوست. نه از این نعمت از داده بودیم که اکنون مأیوس گردیم و نه از این نعمت تازه رسیده هستیم که فرحناک گردیم.

«ألَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِيبَةٌ قَالُواْ إِنَّا لِلّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعونَ» (البقره، 156)

ترجمه: [مؤمنین همان] كسانى (هستند) كه چون مصيبتى به آنان برسد مى‏گويند ما از آن خدا هستيم و به سوى او باز مى‏گرديم.

د – در آیات مورد سؤال در سوره‌ی الحدید نیز به همین معنانی تصریح شده است و می‌فرماید انسان نباید مأیوس و فرحناک گردد، خداوند فخر فروش و بخیل را دوست ندارد و در آیه بعدی نیز به همین بخل انسان به هنگام برخورداری از نعمت خداداد تصریح می‌نماید، پس منظور از فرحناکی، همان فرحناکی است که فخر فروشی و بخل می‌آورد:

«لِكَيْلَا تَأْسَوْا عَلَى مَا فَاتَكُمْ وَلَا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاكُمْ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ * الَّذِينَ يَبْخَلُونَ وَيَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ وَمَن يَتَوَلَّ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ» ﴿ ۲۳ و 24﴾

ترجمه: تا بر آنچه از دست‏شما رفته اندوهگين نشويد و به [سبب] آنچه به شما داده است‏شادمانى نكنيد و خدا هيچ خودپسند فخرفروشى را دوست ندارد * همانان كه بخل مى‏ورزند و مردم را به بخل ورزيدن وامى‏دارند و هر كه روى گرداند قطعاً خدا بى‏نياز ستوده است.   

ﻫ – دقت شود که در جهان‌بینی توحیدی و اسلامی، به غیر از خداوند باقی، همه چیز فانی است و به غیر از او که هدف و غایت است، همه چیز وسیله و ابزار است، لذا به دست آوردن یا از دست دادن ابزار، یأس یا فرحناکی توأم با تفخر، تکبر و بخل ندارد.

 

کلمات کلیدی:  قرآن   سوره حدید