آیت الله مصباح یزدی رحمة الله علیه:
... گاهی این سؤال مطرح میشود که آیا شناخت مقدمه محبت است یا محبت مقدمه شناخت؟ به بیان سادهتر، اینکه میگوییم دنبال بیشتر کردن محبتمان به خدا هستیم، به این معناست که محبتی هرچند اندک داریم، اما میخواهیم بیشتر شود و برای بیشتر شدن آن به دنبال معرفت هستیم. بنابراین محبت بر معرفت مقدم است. از سوی دیگر انسان تا چیزی را نشناسد، آن را دوست نمیدارد. پس برای همان محبت اولیه نیز شناخت لازم است.
حال سؤال میشود که آیا شناخت مقدم است یا محبت؟
به بیان دیگر پرسش را به صورت کلیتری بیان میکنیم. همه میدانیم که دو عامل شناخت و اراده در افعال ارادی انسان مؤثر است. حال آیا باید اول شناخت داشته باشیم تا اراده پیدا شود یا باید اول اراده پیدا کنیم، تا شناخت حاصل شود؟
در پاسخ باید گفت که رابطه بین این مسایل یک رابطه زیگزاگی است و خداوند مرتبهای از آن را مجانی به انسان میدهد. اگر انسان از آن درست استفاده کرد، نتیجهای بر آن مترتب میشود، و اگر باز از آن نتیجه درست استفاده کرد، باز طرف دیگر تقویت میشود.
در طبیعت هم این رابطه وجود دارد. یک درخت را فرض کنید؛ برگهای این درخت باید از هوا، نور و حررات استفاده کنند تا این درخت زنده بماند. برگهای درخت بهخصوص هنگام باران رطوبتها را میگیرند و به ساقه منتقل میکنند. ساقه این رطوبت را به ریشهها منتقل میکند و در آنجا زمینه فراهم شدن غذای گیاهی فراهم میشود. این غذا از ریشه بالا میرود و از راه ساقه به شاخه و سپس به برگها میرسد و برگها رشد میکنند و درخت شکوفه میدهد و شکوفهها گل میشود و گلها میوه میدهد. اگر از بالا باران نیاید درخت خشک میشود و ریشه نیز دیگر کاری نمیکند و کمکم خشک میشود. باران، نور آفتاب و هوا از بالا به برگها میرسد و به ریشه انتقال پیدا میکند، ولی باز از ریشه مواد غذایی به خود برگها برمیگردد. باز مجددا همین کار تکرار میشود.
کمالات و ارزشهای انسانی نیز غالبا این رابطه زیگزاگی را دارند؛ یکی مقدمه برای دیگری است. وقتی آن فراهم شد، زمینه برای رشد اولی بیشتر فراهم میشود.
رابطه ایمان و عمل نمونهای روشن از این ارتباط است. ابتدا انسان ایمانی پیدا میکند و به مقتضای آن ایمان عملی انجام میدهد. وقتی عمل را انجام میدهد، ایمانش تقویت میشود و با تقویت ایمان عمل بهتر و بیشتری انجام میدهد. این رابطه هر قدر ادامه پیدا کند موجب رشد و باروری بیشتر میشود و انسان به کمالات بیشتری میرسد. این رابطه گاهی بیواسطه و آشکار است، اما گاهی نیز واسطه میخورد و نوعی دور پنهان دارد.
شناخت؛ شرط لازم
بههر روی، ما باید راه کاملکردن محبتمان را بدانیم. بنابر این اگر بگوییم برای ادامه راه تکامل، تقرب، بندگی، محبت و کسب همه ارزشهای متعالی الهی، نیازمند تقویت معرفت هستیم، سخنی به گزاف نگفتهایم؛ البته باید توجه داشته باشیم که علم و معرفت علت تامه نیست. معرفت زمینه را برای رشد فراهم میکند، اما به شرط اینکه همت و اراده انسان به آن اضافه شود و خواست هم روی آن بیاید. وگرنه ممکن است اثر معکوس بدهد، همانطور که همان آبی که موجب حیات میشود به این علت که عوامل دیگر به آن ضمیمه نشده، ریشه را میپوساند و نه تنها موجب رشد درخت نمیشود بلکه ریشه هم از بین میرود. ولی به هر حال برای اینکه انسان بتواند راهی الهی را طی کند و به کمالات خداپسند برسد، کسب معرفت و ازدیاد علم و شناخت شرط لازم است.
از خدای متعال درخواست میکنیم به برکت سیدالشهدا صلواتاللهعلیه و اصحاب فداکارش و کسانی که محبت امام حسین را در دل دارند و این روزها و امثال این روزها با تمام وجودشان در راه عشق امام حسین حرکت میکنند، به ما عنایتی کند که بر معرفت و محبتمان افزوده بشود و بتوانیم راهی را پیش بگیریم که به کمال بیشتر و رضایت بهتر الهی منجر شود.
وصلی الله علی محمد و آله
لینک - (مراتب و شرایط محبت خدا جلسه اول)
کلمات کلیدی:
در محضر استاد توحید